CCI00018

posłużyło Monteskiuszowi do jego konstrukcji podziału władz. Wzmocnienie w w. XVII i XVIII pozycji parlamentu w stosunku do roli króla i parlamentu wo-tec sadownictwa spowodowało ukształtowanie się władzy ustawodawczej w postaci parlamentu, a ściślej - króla w parlamencie, władzy wykonawczej w formie rządu z premierem, a według prawa - z monarchą na czele, i sądowniczej w postaci niezawisłych sądów działających w imieniu Korony. Stosunki rrzędzy tymi władzami określone są przez zasady prawnoustrojowe w ten sposób. że rząd powoływany formalnie przez zneutralizowaną politycznie głowę państwa pozostaje pod kontrolą parlamentu jako organu nadrzędnego w systemie organów państwowych (system parlamentarno-gabinetowy).

Parlament brytyjski, zgodnie z określeniem tradycyjnym, to król, Izba Lordów i Izba Gmin. Z uwagi na tradycyjną raczej rolę króla we władzy ustawodawczej, przedmiotem naszych rozważań w tym miejscu będą obie izby.

Tradycyjna dwuizbowość parlamentu brytyjskiego jest dziś bardziej pozorna niż rzeczywista. W rzeczywistości to Izba Gmin dysponuje większością władz), która we współczesnym systemie parlamentarnym przynależy parlamentowi. Izba Gmin na skutek swej historycznej ewolucji jest organem przedstawicielskim, do którego należy władza ustawodawcza, finansowa i kontrola nad gabinetem. Od wieku XIX na skutek rozwoju systemu dwupartyjnego stała się zrganem politycznie zdominowanym przez jedną z partii politycznych, a co za rym idzie - organem praktycznie podporządkowanym gabinetowi, którego premier jako lider partii mającej większość w parlamencie posiada skuteczną możliwość oddziaływania na parlament. Ten podwójny charakter Izby Gmin określa jej skład, rolę w systemie organów państwowych i tryb funkcjonowania.

2. ZASADY PRAWA WYBORCZEGO

Określenie „wybory parlamentarne” w odniesieniu do parlamentu brytyjskiego może mieć charakter mylący. Dotyczy ono tylko Izby Gmin jako jedynego centralnego organu pochodzącego z wyborów.

Izba Gmin nie ma określonego czasu trwania kadencji w sposób trwały. Ustawa o parlamencie z r. 1911 ustanawia zasadę, że kadencja Izby Gmin nie może przekroczyć pięciu lat. Tym samym wcześniejsze rozwiązanie parlamentu r.ie ma nic wspólnego z kontynentalną praktyką rozwiązywania parlamentu przed upływem kadencji na skutek jego konfliktu z rządem i jest w Wielkiej

n

Brytanii naturalnym sposobem zakończenia jego pełnomocnictw.

' W okresie od daty wejścia w życie ustawy o parlamencie z r. 1911 na 21 razy zarządzonych wyborach powszechnych, 9 było efektem rozwiązania parlamentu z powodu nadchodzącego końca jego ustawowego terminu 5 lat. Podobny charakter miało również rozwiązanie parlamentu w r. 1918 i 1945 (powinny być rozwiązane w r. 1915 i w 1940), kiedy to ze względu na stan wojny okres jego pełnomocnictw był podejmowaną co roku uchwałą obydwu izb przedłużany do czasu Z2kończenia wojny. W tym trybie nastąpiło również rozwiązanie parlamentu kadencji 1987-1992, kiórego okres pełnomocnictw kończył się w lipcu 1992 r. (F. W. S. Craig, British elektorat facts

21