chalmers0139

141

Lakatos — racjonalista

nie jest zgodny z metodologią naukowych programów badawczych; identyfikacja ta może następnie prowadzić do nowatorskiego odkrycia określonej przyczyny zewnętrznej, takiej jak interwencja rządu lub monopolu przemysłowego, która była odpowiedzialna za owo silne poparcie. Jeżeli pewien epizod z historii nauki nie spełnia wymogów metodologii Lakatosa oraz jeżeli nie można znaleźć odpowiedniego, niezależnie potwierdzonego wyjaśnienia dla tego epizodu, fakt ten stanowiłby argument przeciwko tej metodologii, zwłaszcza jeżeli jakaś inna, konkurencyjna metodologia potrafiłaby wyjaśnić ów historyczny przykład w lepszy sposób.

Lakatos proponuje zatem uniwersalne kryterium racjonalności, które ma charakter hipotezy sprawdzalnej w świetle danych z historii nauki. Panuje również przekonanie, że jego kryterium przetrwało sprawdzian w świetle faktów wziętych z ponad dwustu ostatnich lat historii fizyki w sposób lepszy niż inne konkurencyjne kryteria. Przeprowadzone przez Lakatosa i jego zwolenników badania historyczne stanowią silne poparcie na rzecz tego przekonania.

Pewne wypowiedzi Lakatosa sugerują, że jego kryterium racjonalności miało spełniać rolę kryterium wyboru teorii, na co wskazują przytoczone w poprzednim paragrafie cytaty. We fragmentach tych czytamy, że Lakatos miał nadzieję podać reguły eliminacji programów badawczych i powstrzymywania zagrażającego nam zatrucia środowiska intelektualnego. Mimo tych uwag, metodologia Lakatosa nie jest w stanie zaoferować żadnej porady naukowcom i Lakatos zdawał sobie z tego sprawę.¹³ W szczególności z metodologii Lakatosa nie wynika, że uczony powinien przyjmować programy postępowe i porzucać zdegenerowane. Jest bowiem rzeczą możliwą, że zdegenerowany program nabierze nowego życia. „Można się o tym przekonać dopiero po fakcie... Należy sobie uświadomić, że konkurent, nawet jeżeli zupełnie nie nadąża, może odzyskać siły. Żadna

¹³ „Oczywiście nie mówię naukowcowi, co powinien robić w sytuacji konkurencji pomiędzy dwoma postępowymi programami badawczymi... Cokolwiek oni zrobią, ja zachowuję prawo do oceny: mogę ocenić, czy osiągnęli postęp czy nie. Ale nie mogę — i nie chcę — dawać im rad, czym powinni się zajmować i gdzie powinni szukać nowych odkryć”. I. Lakatos, „Replies to Critics” w: Boston Studies in the Philosophy of Science, vol. 8, R. Buck, R. S. Cohen, (eds.), Reidel Publishing Company, Dordrecht 1971, s. 178, podkreślenia w oryginale.