chalmers0137

139

Lakatos — racjonalista

poddanie krytyce tych standardów. Jeżeli nie ma „żadnego sposobu oceny pewnej teorii jak tylko poprzez oszacowanie liczby, mocy wiary i energii propagandowej jej wyznawców, to prawda zależy od siły”,¹ zmiana naukowa staje się kwestią „psychologii tłumu”, a postęp naukowy jest w istocie „wynikiem propagandy”². Wobec braku racjonalnych kryteriów kierujących wyborem teorii naukowych, zmiana teorii zaczyna przypominać zmianę wyznania religijnego.³

Retoryka Lakatosa zatem nie pozostawia wątpliwości, że chciał bronić stanowiska racjonalistycznego i potępiał relatywizm. Rozważmy więc, czy udało mu się obronić racjonalizm.

Uniwersalne kryterium oceny teorii Lakatosa wynika z jego zasady, według której „metodologia naukowych programów badawczych lepiej służy jako narzędzie zbliżania się do prawdy w naszym rzeczywistym świecie niż jakakolwiek inna metodologia”.⁴ Nauka rozwija się poprzez rywalizację pomiędzy programami badawczymi. Dany program badawczy jest lepszy od konkurencyjnego, jeżeli jest on bardziej postępowy, przy czym postępowość programu zależy od stopnia jego koherencji oraz tego, w jakim stopniu udaje mu się z powodzeniem przewidywać nowe zjawiska, co omówiliśmy w rozdziale siódmym. Celem nauki jest prawda, i — według Lakatosa — metodologia programów badawczych zapewnia najlepsze środki oceny stopnia, w jakim udało się nam do niej zbliżyć.

„Podaję kryteria postępowości i stagnacji programu — pisze Lakatos — oraz reguły eliminacji całych programów”.⁵ Definiowanie standardów racjonalności „metodologii programów badawczych może nam pomóc w sformułowaniu praw służących powstrzymywaniu zatrucia środowiska intelektualnego”.⁶ Tego rodzaju uwagi wskazują, że Lakatos dążył do przedstawienia uniwersalnego kryterium oceny programów badawczych i naukowego postępu w ogóle.

Jakkolwiek Lakatos zaproponował własne uniwersalne kryterium racjonalności lub naukowości, nie uważał, aby kryterium to wyni-

1

   Lakatos, Mugrave (1974), s. 93.

2

   Ibid., s. 178.

3

   Ibid., s. 93.

4

   Worral, Currie (1978), vol. I., s. 165, przypis 2.

5

   Ibid., s. 112.

6

^Ił Lakatos, Musgrave (1974), s. 176.