chalmers0111

113

Lakatos: programy badawcze

Lakatos: „Pozytywna heurystyka składa się z częściowo sformułowanych sugestii i wskazówek, w jaki sposób można zmieniać i rozwijać «obalane warianty» programu badawczego, w jaki sposób modyfikować, udoskonalać «obalany» pas ochronny”.¹ Rozwój programu badawczego polega nie tylko na dodawaniu odpowiednich hipotez pomocniczych, lecz również na rozwoju adekwatnych technik matematycznych i eksperymentalnych. Na przykład od samego początku powstania programu kopernikańskiego było jasne, że aby program ten mógł się rozwijać i być użyteczny, konieczne są nowe środki matematyczne do manipulacji ruchami epicyklicznymi, udoskonalone techniki obserwacji astronomicznych, oraz adekwatne teorie wyjaśniające funkcjonowanie różnego rodzaju instrumentów badawczych. Pojęcie pozytywnej heurystyki Lakatos objaśniał za pomocą przykładu początkowych faz rozwoju teorii grawitacji Newtona.² Newton, rozważając eliptyczny ruch planety punktowej wokół nieruchomego punktowego Słońca, odkrył prawo przyciągania. Było rzeczą jasną, że jeżeli teoria grawitacyjna ma się w praktyce stosować do ruchów planetarnych, program ten musiał przekształcić się z tej idealizacyjnej postaci w model realistyczny. Ale przekształcenie to wymagało rozwiązania problemów teoretycznych i nie było możliwe bez sporego wysiłku teoretycznego. Sam Newton, stojąc w obliczu określonego programu, tj. znajdując się pod kierowniczym oddziaływaniem pozytywnej heurystyki, dokonał znaczącego postępu. Najpierw rozważył fakt, że zarówno Słońce jak i planeta znajdują się pod wpływem ich wzajemnego oddziaływania grawitacyjnego. Następnie wziął pod uwagę skończone rozmiary planet i potraktował je jak kule. Po rozwiązaniu problemu matematycznego, wynikającego z tego kroku, Newton przeszedł do kolejnych komplikacji, takich jak te spowodowane obrotem planety wokół jej osi oraz tym, że pomiędzy poszczególnymi planetami działają siły przyciągania tak samo jak pomiędzy każdą planetą i Słońcem. Potem Newton, idąc drogą, która od samego początku wydawała się mniej lub bardziej koniecznym sposobem na rozwinięcie tego programu, zaczął się troszczyć o zgodność swojej teorii z obserwacjami. Gdy się okazało, że zgod-

H Czym jest to...

1

   Ibid., s. 135.

2

   Ibid., s. 145—146.