chalmers0109

Lakatos: programy badawcze 111

może podlegać odrzuceniu czy modyfikacjom. Przed falsyfikacją chroni go pas ochronny hipotez pomocniczych, warunków początkowych, itd. Heurystyka pozytywna składa się z ogólnych wskazówek mówiących o tym, w jaki sposób program badawczy można rozwijać. Przemiany rozwojowe programu pociągają za sobą uzupełnianie twardego rdzenia dodatkowymi założeniami, które wyjaśniają zjawiska już znane i przewidują zjawiska nowe. Programy badawcze mogą być postępowe lub degenerujące się, zależnie od tego, czy udaje się im doprowadzić do wykrycia nowych zjawisk, czy też systematycznie ponoszą w tym porażkę. Aby czytelnik nie poczuł się zniechęcony tym ładunkiem nowej terminologii, objaśnię ją szybko w bardzo przystępnych słowach.

Twardy rdzeń programu jest przede wszystkim definiującą cechą tego programu. Przybiera on postać bardzo ogólnych hipotez teoretycznych, które tworzą bazę dla rozwoju programu. Oto przykłady. Twardym rdzeniem teorii astronomicznej Kopernika jest założenie, że Ziemia i inne planety krążą wokół nieruchomego Słońca oraz że Ziema obraca się wokół własnej osi raz w ciągu dnia. Twardy rdzeń fizyki Newtona składa się z Newtonowskich praw ruchu i prawa przyciągania. Twardym rdzeniem Marksowskiego materializmu historycznego jest zapewne założenie, że zmiany społeczne należy wyjaśniać w terminach walki klasowej i że baza ekonomiczna w ostatniej instancji determinuje istotę klas i poszczególne elementy toczącej się pomiędzy nimi walki.

Twardy rdzeń programu uznaje się za niefalsyfikowalny na podstawie „metodologicznej decyzji jego zwolenników”². Każdą niezgodność pomiędzy rozwiniętym programem badawczym i danymi obserwacyjnymi należy przypisywać nie założeniom składającym się na twardy rdzeń, lecz jakiejś innej części struktury teoretycznej programu. Zbiór założeń, składających się na pozostałą część struktury teoretycznej, Lakatos nazywa pasem ochronnym. Składa się on nie tylko ze sformułowanych hipotez pomocniczych, uzupełniających twardy rdzeń, lecz także z założeń przyjmowanych w opisach warunków początkowych i zdaniach obserwacyjnych. Na przykład twardy rdzeń kopernikańskiego programu badawczego musiał być uzupeł-

² Ibid., s. 133.