�wiadomy umys� D Chalmers5

superweniencja a wyjaśnienie

nigdy nie może wystąpić w świecie rzeczywistym, więc nie jest możliwa przyrodniczo. W sytuacjach możliwych przyrodniczo dwa dowolne mole gazu o tej samej temperaturze i objętości będą miały takie samo ciśnienie.

Intuicyjnie rzecz ujmując, możliwość przyrodnicza odpowiada temu, co uważamy za rzeczywistą możliwość empiryczną - sytuacja możliwa przyrodniczo to taka, która w odpowiednich warunkach mogłaby się zdarzyć w świecie rzeczywistym. Należą tu nie tylko sytuacje rzeczywiste, ale także kontrfaktyczne, które mogłyby zdarzyć się w historii świata, gdyby warunki brzegowe były inne, lub które mogą zajść w przyszłości, w zależności od tego, jak sprawy się potoczą. Na przykład wieżowiec wysoki na kilometr jest prawie na pewno możliwy przyrodniczo, mimo że nie został dotąd faktycznie zbudowany. Jest nawet możliwe przyrodniczo (choć szalenie mało prawdopodobne), że małpa napisze na maszynie Hamleta. Sytuację możliwą przyrodniczo można pojmować także jako taką, która jest zgodna z prawami przyrody naszego świata⁷. Z tego powodu możliwość przyrodniczą nazywa się czasem możliwością nomiczną lub Homologiczną⁸, od greckiego wyrazu nomos (prawo).

Istnieje ogromna liczba logicznie możliwych sytuacji, które nie są możliwe przyrodniczo. Do tej klasy należy każda sytuacja, która narusza prawa przyrody naszego świata: na przykład wszechświat bez grawitacji lub z innymi wartościami stałych podstawowych. Fantastyka naukowa opisuje wiele sytuacji tego typu, takich jak urządzenia antygrawitacyjne i machiny perpetuum mobile. Łatwo je sobie wyobrazić, ale prawie na pewno nigdy nie mogą zaistnieć w naszym świecie.

7 Intuicyjne pojęcie możliwości przyrodniczej jest pojęciowo pierwotniejsze od definicji w kategoriach praw przyrody: prawidłowość uznaje się za prawo tylko w przypadku, gdy zachodzi we wszystkich sytuacjach, które mogą zdarzyć się w przyrodzie, to znaczy we wszystkich sytuacjach, które są możliwe przyrodniczo w intuicyjnym sensie. Czasami ujmuje się to w ten sposób, że aby traktować coś jako prawo, musi ono zachodzić nie tylko w sytuacjach rzeczywistych, ale także kontrfaktycznych, a do określenia, które sytuacje kontrfaktyczne są istotne, potrzebne jest bardziej podstawowe pojęcie możliwości przyrodniczej.

8 Do wskazania tego rodzaju konieczności często używa się także terminów „konieczność fizyczna” i „konieczność przyczynowa”, nie chcę jednak przesądzać z góry, że wszystkie prawa przyrody są fizyczne lub przyczynowe.

Idąc w przeciwnym kierunku: każda sytuacja możliwa przyrodniczo będzie możliwa logicznie. Klasa możliwości przyrodniczych jest więc podzbiorem klasy możliwości logicznych. Oto przykład tego rozróżnienia: możliwe logicznie wydają się zarówno kilometr sześcienny złota, jak i kilometr sześcienny uranu-235, ale o ile nam wiadomo, tylko pierwszy jest możliwy przyrodniczo - (stabilny) kilometr sześcienny uranu-235 nie mógłby istnieć w naszym świecie.

Superweniencja przyrodnicza zachodzi wtedy, gdy wśród wszystkich sytuacji możliwych przyrodniczo sytuacje mające tę samą dystrybucję własności typu A, mają też tę samą dystrybucję własności typu B: to znaczy, kiedy fakty typu A dotyczące sytuacji ukonieczniają przyrodniczo fakty typu B. Dzieje się tak, gdy tym samym skupiskom własności typu A w naszym świecie zawsze towarzyszą te same własności typu B i gdy ta korelacja nie jest czysto przypadkowa, ale zachodzi na mocy prawa: to znaczy, gdy egzemplifikacja własności typu A zawsze prowadzi do powstania własności typu B, gdziekolwiek i kiedykolwiek to nastąpi. (W terminologii filozoficznej: zależność musi wspierać kontrfaktyczne okresy warunkowe). To współwy-stępowanie nie musi zachodzić w każdej sytuacji możliwej logicznie, ale musi zachodzić w każdej sytuacji możliwej przyrodniczo.

Jest jasne, że superweniencja logiczna implikuje superweniencję przyrodniczą. Jeżeli dwie sytuacje możliwe logicznie z tymi samymi własnościami typu A mają te same własności typu B, wówczas dwie sytuacje możliwe przyrodniczo również je mają. Odwrotna zależność jednak nie zachodzi, co pokazuje przykład prawa gazów. Temperatura i objętość mola gazu wyznacza ciśnienie w sytuacjach możliwych przyrodniczo, lecz nie logicznie, więc ciśnienie zależy przyrodniczo, ale nie logicznie od temperatury i objętości. Tam, gdzie mamy superweniencję przyrodniczą bez superweniencji logicznej, powiem, że zachodzi superweniencja czysto przyrodnicza.

Ze względów, które wkrótce okażą się jasne, trudno znaleźć przypadki superweniencji przyrodniczej na zbiorze własności fizycznych bez superweniencji logicznej, ale sama świadomość może stanowić użyteczny przykład.