�wiadomy umys� D Chalmers6

superweniencja a wyjaśnienie

Wydaje się bardzo prawdopodobne, że świadomość jest przyrodniczo superwenientna na własnościach fizycznych, lokalnie lub globalnie, o ile w świecie przyrody dwie fizycznie identyczne istoty będą miały jakościowo identyczne przeżycia. Nie jest jednak bynajmniej jasne, że świadomość jest logicznie superwenientna na własnościach fizycznych.

Wydaje się logicznie możliwe - przynajmniej wielu filozofom - że istota fizycznie identyczna z istotą świadomą mogłaby w ogóle nie mieć przeżyć świadomych lub że mogłaby mieć przeżycia świadome innego rodzaju. (Niektórzy to podważają, ale to na razie tylko przykład.) Jeśli tak jest, to przeżycie świadome superweniuje przyrodniczo, lecz nie logicznie, na tym, co fizyczne. Konieczny związek między strukturą fizyczną a przeżyciem zapewniają tylko prawa przyrody, a nie jakakolwiek siła logiczna czy pojęciowa.

Rozróżnienie superweniencji logicznej i przyrodniczej ma dla naszych celów fundamentalne znaczenie¹. Rozróżnienie to możemy intuicyjnie zrozumieć w następujący sposób: jeśli własności typu B superweniują logicznie na własnościach typu A, wówczas po utworzeniu przez Boga (hipotetycznie) świata z określonymi faktami typu B, fakty typu B pojawiają się „za darmo” jako automatyczna konsekwencja. Jeśli jednak własności typu B superweniują tylko przyrodniczo na własnościach typu A, to Boga czeka więcej pracy z faktami typu B po ustaleniu faktów typu A: musi on ustalić prawo łączące fakty typu A i fakty typu B. (Tę ilustrację zapożyczam od Krip-kego 2001.) Po zaistnieniu tego prawa odpowiednie fakty typu A automatycznie przynoszą z sobą też fakty typu B, ale w zasadzie mogłaby istnieć sytuacja, w której by ich nie przynosiły.

Czasami mówi się też o superweniencji metafizycznej, która nie opiera się ani na konieczności logicznej, ani przyrodniczej, ale na konieczności jako takiej lub konieczności metafizycznej, jak to się czasem określa (na podstawie omówienia konieczności a posteriori u Kripkego [2001]). Później będę argumentować, że metafizycznie możliwe światy to po prostu światy możliwe logicznie (i że możliwości metafizyczne zdań to możliwości logiczne w odmianie semantycznej a posteriori), ale teraz nieszkodliwe będzie dla nas założenie, że istnieje pojęcie superweniencji metafizycznej, które można wyrazić przez analogię do pojęć superweniencji logicznej i przyrodniczej. Co jakiś czas wspomina się też o pojęciu superweniencji „słabej”, ale wydaje się ono zbyt słabe, by wyrażało interesującą relację zależności między własnościami².

Rozróżnienia superweniencji logicznej i przyrodniczej oraz globalnej i lokalnej przecinają się. Sensowne jest mówienie zarówno o globalnej superweniencji logicznej, jak i lokalnej superweniencji logicznej, choć częściej będę zajmować się tą pierwszą. Kiedy mówię o superweniencji logicznej bez dalszego określenia, mam na myśli globalną superweniencję logiczną. Można także spójnie mówić o globalnej i lokalnej superweniencji przyrodniczej, ale relacje superweniencji przyrodniczej, którymi się zajmujemy, są zazwyczaj lokalne lub przynajmniej możliwe do zlokalizowania z tego prostego powodu, że świadectwami na rzecz relacji superweniencji przyrodniczej są zazwyczaj lokalne prawidłowości w skupiskach własności³.

Istotne rozróżnienie superweniencji logicznej i przyrodniczej jest często ukrywane lub pomijane w literaturze, gdzie często nie określa się modalności relacji superweniencji. Su-perweniencję przyrodniczą (lub nomologiczną) bez superweniencji logicznej omawia van Cleve (1990), wykorzystując ją do eksplikacji różnych odmian emergencji. Seager (1991) podaje pokrewne rozróżnienie superweniencji konstytutywnej i korelacyjnej. Odpowiadają one w prosty sposób superweniencji logicznej i przyrodniczej, choć Seager nie analizuje tych pojęć w taki sam sposób.

Superweniencja staba wymaga jedynie, aby [zasada] „nie ma różnicy typu B bez różnicy typu A” obowiązywała w ramach jednego świata, a nie wielu światów (szczegóły podaje Kim 1984). Brak sity modalnej w tej relacji sprawia, że jest zbyt słaba dla większości zastosowań. W najlepszym razie może odgrywać pewną rolę w wyrażaniu pojęciowych ograniczeń dyskursu niefaktualnego (jak u Hare’a 1984), chociaż, jak zwraca uwagę Horgan (1993), nawet te ograniczenia, jak się zdaje, pociągają za sobą zależności międzyświatowe. Seager (1988) odwołuje się do słabej superweniencji, aby wyrazić pewnego rodzaju systematyczną korelację wewnątrzświatową, która nie jest bezwzględnie konieczna, ale do tego celu superweniencja przyrodnicza posłuży znacznie lepiej.

Globalna superweniencja przyrodnicza bez zlokalizowanej prawidłowości jest pojęciem spójnym przy niehumowskim ujęciu praw, choć może być niespójna przy ujęciu Hu-me’a (opartym na prawidłowościach). Jednak nawet przy ujęciu niehumowskim trudno powiedzieć, czym miałyby być świadectwa na rzecz takiej relacji.