57832 Zdjęcie0240 (8)

Marek Kuiawa

Funkcja ta wydaje się bardzo ważna, gdyż—jak wiadomo —zarówno plemniki, jak i owocyty II rzędu muszą dotrzeć do miejsca zapłodnienia (najczęściej bańki jajowodu) w Odpowiednim, ściśle określonym czasie. Wędrówka gamet musi odbywać się zatem z określoną prędkością i nie może być ani zbyt szybka, ani zbyt wolna. Związane jest to z koniecznością wystąpienia opisanych powyżej zmian zarówno w plemnikach, jak i w komórce jajowej, umożliwiających zapłodnienie. Łączy się z tym również ściśle określony czas trwania zdolności komórek płciowych męskich i żeńskich do wzięcia udziału w zapłodnieniu (np. u ludzi dla owocytów ok. 6—12 godzin; dla plemników ok. 24—36 godzin, przy czym tego ostatniego nie należy mylić z prawie dwukrotnie dłuższym okresem zdolności do wykonywania ruchów).

Istotne jest również, by rozwijający się zarodek w odpowiednim czasie dotarł z jajowodu do miejsca swego prawidłowego zagnieżdżenia w błonie śluzowej macicy.

Jednym z głównych mechanizmów odpowiedzialnych za zjawiska transportu w jajowodzie są skurcze komórek mięśniowych gładkich tworzących błonę mięśniową narządu. Istnieją dane wskazujące, że pozostają one pod kontrolą autonomicznego układu nerwowego, a szczególnie jego części współczulnej. Na komórkach mięśniowych gładkich jajowodu stwierdzono obecność a- i ^-receptorów adrenergicznych Wydaje się, że pobudzenie receptorów a prowadzi do skurczu mięśni gładkich, a pobudzenie receptorów | do rozkurczu tych mięśni.

Istnieje hipoteza sugerująca, że różnice w występowaniu, częstości i sile skurczów mięśni w różnych okresach faz cyklu płciowego i w różnych odcinkach jajowodu zależą od stosunku liczby receptorów a i P, a także od ich pobudzenia. Sądzi się również, że działanie estrogenów zwiększa liczbę receptorów a, progesteron zaś wpływa na zwiększenie liczby receptorów p. Wykazano, że spontaniczne skurcze jajowodu hamują prostaglandyny z grupy E, a pobudzają prostaglandyny z grupy F.

Rozważa się również znaczenie innych jeszcze mechanizmów wspomagających transport w jajowodzie komórek płciowych i zarodków. Należą do nich ruchy rzęsek komórek nabłonka, skurcze elementów mięśniowych błony surowiczej i krezki, a także ruchy płynu jajowodowego.

Zaburzenia którejś ze wspomnianych funkcji jajowodu mają zazwyczaj liczące się aspekty kliniczne. Zaburzenia te mogą dotyczyć zarówno wychwytywania komórki jajowej z jajnika w czasie owulacji, jak i nieprawidłowości w ilości i składzie płynu jajowodowego. Te ostatnie mogą prowadzić do braku lub nieprawidłowego przebiegu zmian komórek płciowych poprzedzających zapłodnienie lub do nieprawidłowego rozwoju zarodka we wczesnych, przed-implantacyjnych stadiach. Zaburzenia mogą wreszcie obejmować mechanizmy związane z transportem w świetle narządu komórek płciowych i zarodków. Wszystkie wspomniane powyżej nieprawidłowości mogą prowadzić do niepłodności.

'"■W niektórych przypadkach zarodek w odpowiednim stadium swego rozwoju (stadium blastocysty) nie dociera do miejsca prawidłowego zagnieżdżenia (błona śluzowa macicy). Może wówczas dojść do zagnieżdżenia zarodka w miejscu nieprawidłowym, np. w błonie śluzowej jajowodu. Prowadzić to może do rozwoju ciąży poza macicą, w miejscu nietypowym (ciąża ektopowa). Sytuacje takie grożą poważnymi powikłaniami.

W przypadku zagnieżdżenia zarodka w błonie śluzowej jajowodu mogą zachodzić w uiej przeobrażenia przypominające zmiany w błonie śluzowej madcy (tzw. reakcja doczesnowa — patrz część niniejszego rozdziału dotycząca macicy), występujące w czasie rozwoju ciąży prawidłowej.

Poznanie wielu z opisanych powyżej mechanizmów zaburzeń funkcji fizjologicznych jajowodu i zjawisk w nim zachodzących stało się również podstawą licznych prób opracowania metod antykoncepcji Wiele z tych prób dotyczyło hamowania lub modyfikowania prawidłowego przebiegu procesu kapacytacji plemników.

22.2.3.

Macica

Macica (uterus) jest pojedynczym narządem złożonym z trzech części:

1)    trzonu (corpus uteri), którego górna część, powyżej ujść macicznych jajowodów, stanowi dno macicy {fundus uteri|

2)    krótkiej, o długości ok. 1 cm cieśni (iscltnuis uteri);

3)    leżącej poniżej szyjki (cervix uteri), której dolna część wnika do pochwy tworząc część pochwową (portio uagina-lis).

ściana narządu zbudowana jest z trzech warstw (ryc. 22-21):

1)    wyścielającej jamę macicy (cauurn uteri) btony śluzowej (iendometrlum, tunlca mucosa);

2)    położonej na zewnątrz od niej błony mięśniowej |myometrium, tunica musculariś);

3)    pokrywającej macicę błony surowiczej (perhnetrium, tunica serosa).

Budowa histologiczna poszczególnych części anatomicznych macicy różni się nieco. Różnice te powodują odmienność funkcji poszczególnych części narządu, co ma pewne aspekty praktyczne.

Ryc. 22-21. Przekrój poprzeczny ściany macicy (pow. 92 x) Widoczna błona śluzowa (1), błona mięśniowa (2) oraz fragment błony surowiczej (3).

22.2.3.1.

Błona śluzowa macicy

Powierzchnię błony śluzowej macicy pokrywa nabłonek jednowarstwowy walcowały. Poniżej, oddzielona od nabłonka cienką błoną podstawną, znajduje się zbudowana

769

49 (łkitoiofta