chalmers0144

146

Racjonalizm a relatywizm

innymi pomija ono znaczenie konkurencji między programami badawczymi (czy paradygmatami); Feyerabend natomiast krytykował to kryterium dlatego, że rozróżnienia Kuhna miały prowadzić do wniosku, iż organizacje przestępcze i filozofia oksfordzka zaliczają się do nauki.²⁹

Podobnie jak Lakatos, Kuhn nie próbuje dowodzić twierdzenia, że nauka jest czymś lepszym od innych typów badań, lecz po prostu je zakłada. W istocie głosi, że gdyby teoria racjonalności była sprzeczna z nauką, należałoby zmienić teorię racjonalności. „Jeżeli ktoś sądzi, że jesteśmy w posiadaniu kryteriów racjonalności, które są niezależne od naszego rozumienia zasadniczych cech postępu naukowego, wkracza w krainę fantazji”.³⁰ To wielkie poważanie dla nauki jako wzorca racjonalności, łączące Lakatosa i Kuhna, jest jednym z powodów, dla których stanowisko Kuhna różni się od zdefiniowanego przeze mnie powyżej relatywizmu.

Uwagi Lakatosa, według których stan kryzysu należy uznawać za stan zaraźliwej paniki, a rewolucję za przejaw „psychologii tłumu”, są mocno przesadzone, chociaż jest w nich trochę prawdy. W teorii nauki Kuhna wartości istotne dla postępu naukowego, które determinują akceptację i odrzucanie teorii, można zidentyfikować w drodze psychologicznej i socjologicznej analizy wspólnoty naukowej. Przekonanie to, w koniunkcji z założeniem, że nauka współczesna jest uosobieniem racjonalności, prowadzi do postawy konserwatywnej. Stanowisko Kuhna nie pozwala na poddanie krytyce decyzji i sposobu funkcjonowania wspólnoty naukowej. Jakkolwiek analiza socjologiczna ma podstawowe znaczenie w koncepcji Kuhna, nie przedstawia on żadnej teorii socjologicznej ani też nie mówi, które ze sposobów uzyskiwania zgody przez społeczność są akceptowalne, a które nie. Pod tym względem koncepcja Lakatosa jest nieco lepsza, ponieważ zawiera ona pewne środki, za pomocą których przynajmniej niektóre decyzje wspólnoty naukowej można poddać krytyce.

Rozdział ten można podsumować mówiąc, że Lakatos dążył do

²⁹    Por. krytykę wygłoszoną przez Poppera w „Normal Science and Its Dangers”, w: Lakatos, Musgrave (1974), ss. 51—58, krytykę Lakatosa ibid., s. 155, i krytykę Feyerabenda, ibid., s. 200—201.

³⁰    Lakatos, Musgrave, (1974), s. 264.