chalmers0134

136

Racjonalizm a relatywizm

Wszechświata. Skrajny racjonalista uznaje, że decyzje i wybory naukowca są kierowane takim uniwersalnym kryterium. Racjonalny uczony będzie odrzucać teorie, które go nie spełniają, i wybierając jedną spośród dwóch teorii konkurencyjnych, wybierze tę, która spełnia je najlepiej. Typowy racjonalista wierzy, że teorie spełniające wymogi uniwersalnego kryterium są prawdziwe lub są prawdopodobnie, czy w przybliżeniu prawdziwe.¹ Cytat na stronie 32 obrazuje, w jaki sposób, według indukcjonistycznego racjonalisty, będzie postępował uczony, który jest w pewnym sensie „nadludzki”, ponieważ zawsze postępuje racjonalnie.

Różnica między nauką i nie-nauką jest dla racjonalisty oczywista. Tylko te teorie są naukowe, które przejdą szczęśliwie przez sprawdzian ustanawiany przez uniwersalne kryterium naukowości. Dlatego indukcjonistyczny racjonalista twierdzi, że astrologia nie jest nauką, ponieważ nie można jej wyprowadzić w indukcyjny sposób z faktów, zaś falsyfikacjonista głosi, że marksizm nie jest naukowy, ponieważ nie jest falsyfikowalny. Typowy racjonalista uznaje za rzecz oczywistą, że wysoką wartość posiada tylko wiedza rozwijana zgodnie z pewnym uniwersalnym kryterium. Jest tak zwłaszcza wówczas, gdy proces ten rozumie się jako proces zbliżania się do prawdy. Prawda, racjonalność, a więc i nauka, są dobre same w sobie.

2. RELATYWIZM

Relatywista twierdzi, że nie istnieje uniwersalny, ahistoryczny standard racjonalności, z uwagi na który można uznać, że jedna teoria jest lepsza od drugiej. Decyzja o uznaniu teorii naukowych za lepsze lub gorsze zależy od jednostek lub społeczności, które dokonują takich ocen. Cel poszukiwania wiedzy zależy od tego, co dana jednostka lub społeczność uznaje za ważne lub wartościowe. Na przykład wielką wartość w zachodnich społeczeństwach kapitalistycznych przypisuje się uzyskiwaniu kontroli materialnej nad przyrodą, ale w kulturach, w których wiedza ma raczej przynosić uczucie

¹ Pojęcie prawdy jest problematyczne. Problemy z tym związane omawiam w rozdziale trzynastym.