chalmers0136

138

Racjonalizm a relatywizm

Newtona za dobrą teorię, ale Galileusz uznawał ją za graniczącą z magicznym mistycyzmem, podczas gdy współcześnie niektórzy uznają Marksowską teorię przemian historycznych za naukę, a inni za propagandę. Skrajny relatywista sądzi, że rozróżnienie pomiędzy nauką i nie-nauką jest znacznie bardziej arbitralne i mniej istotne, niż twierdzi racjonalista. Relatywista twierdzi, że nie istnieje żadna unikalna kategoria — „nauka” — która byłaby istotnie wyższa od jakichkolwiek innych form wiedzy, choć zgadza się, że jednostki lub społeczności nadają dużą rangę temu, co zazwyczaj nazywa się nauką. Jeżeli „nauka” (relatywista ma skłonność do posługiwania się w takich sytuacjach cudzysłowem) jest wysoce poważana w naszym społeczeństwie, to zjawisko to można zrozumieć poddając analizie nasze społeczeństwo, a nie istotę nauki.

Biorąc za punkt wyjścia przedstawione skrajne postacie racjonalizmu i relatywizmu, rozważmy teraz, po której stronie należałoby umieścić Lakatosa i Kuhna.

3. LAKATOS-RACJONALISTA

Niektóre pisma Lakatosa wskazują, że jego intencją była obrona stanowiska bliskiego racjonalizmowi i że ze zgrozą spoglądał na relatywizm, którego jakąś wersję przypisywał Kuhnowi. Twierdził, że dyskusja ta „dotyczy naszych fundamentalnych wartości intelektualnych”¹ oraz otwarcie formułował tezę, że „centralnym problemem filozofii nauki jest... problem ustanowienia uniwersalnych warunków, w których teoria... jest naukowa”, i że problem ten jest „ściśle związany z problemem racjonalności nauki”, a jego rozwiązanie „winno dać nam wskazówkę co do tego, czy akceptacja teorii naukowej jest racjonalna czy nie”.² Według Lakatosa stanowisko relatywistyczne, które głosi, że nie istnieją żadne wyższe standardy od standardów danej społeczności, nie daje nam żadnego sposobu na

1

   I. Lakatos. A. Musgrave, eds., Criticism and the Growth of Knowledge, Cambridge University Press, Cambridge 1974, s. 93.

2

   J. Worrall, G. Currie, eds., Imre Lakatos. Philosophical Papers, Yolume I: The Methodology of Scientific Research Programmes, Cambridge University Press, Cambridge 1978, s. 168—169, podkreślenia w oryginale.