chalmers0140

142 Racjonalizm a relatywizm

przewaga posiadana przez którąkolwiek stronę nie może być absolutnie rozstrzygająca.”¹⁴ W konsekwencji „można racjonalnie trzymać się kurczowo programu ulegającego degradacji dopóki nie zostanie zwyciężony przez program konkurencyjny, a nawet i późnie7”.¹⁵ Jakkolwiek metodologia Lakatosa uzmysławia nam, na czym polega postęp w fizyce współczesnej, nie oferuje żadnych wskazówek tym, którzy chcą przyczynić się do postępu naukowego. Jego metodologia „jest w większym stopniu wskazówką dla historyka nauki niż dla uczonego”.¹⁶ Okazuje się więc, że Lakatosowi nie udało się sformułować racjonalistycznej teorii nauki, którą zamierzał zbudować.

Lakatos twierdzi, że dany obszar badań stanowi naukę, jeżeli spełnia wymogi metodologii programów badawczych, i nie jest nauką, jeżeli ich nie spełnia. Należy jednak pamiętać, że jego metodologia jest hipotezą, która winna być sprawdzana w świetle danych z historii fizyki. Jest rzeczą oczywistą, że Lakatos uznawał za rzecz niewątpliwą, iż fizyka stanowi paradygmat racjonalności i dobrej nauki. Przyjmował bez cienia wahania, że nauka taka, jaką jest na przykład fizyka, jest wiedzą lepszą od tej jej postaci, która nie posiada jej cech metodologicznych. W pewnym miejscu stwierdza, że twierdzenie: „Fizyka ma wyższy stopień prawdoupodobnienia ^{1 2} niż astrologia”, jest twierdzeniem prawdopodobnym i zadaje pytanie, dlaczego nie należałoby go zaakceptować, jeżeli nie ma dla niego żadnej poważnej alternatywy.¹⁷ Moment ten ujawnia poważną słabość jego filozofii. Lakatos przedstawia swoją metodologię jako reakcję na problem odróżnienia racjonalności od irracjonalności, jako próbę pohamowania zatrucia środowiska intelektualnego oraz

1

¹⁴    Worrall, Currie, (1978), vol. I, s. 113. podkreślenie w oryginale.

¹⁵    Ibid., s. 117. Podkreślenia w oryginale.

¹⁶    Ibid., s. 154.

2

„Prawdoupodobnienie”, którym posługuje się w tym miejscu cytowany Lakatos, jest terminem wziętym z metodologii Poppera. Oznacza on bliskość danej teorii do prawdy, definiowaną w ten sposób, że im lepiej dana teoria jest potwierdzona (corroborated), tym wyższy jest jej stopień prawdoupodobnienia (verisimilitude). Prawdoupodobnienie jest czymś innym od prawdopodobieństwa: im wyższy jest stopień prawdoupodobnienia, tym większa jest zawartość informacyjna teorii, a tym samym mniejsze jest jej prawdopodobieństwo logiczne, natomiast im większe jest prawdopodobieństwo logiczne teorii, tym mniejsza jest jej zawartość informacyjna i zarazem mniejsze jest jej prawdoupodobnienie: cechą dobrej teorii jest wysoki stopień logicznego nieprawdopodobieństwa. Por. na ten temat rozdział 13, pkt. 5, poniżej.

Wszystkie powyższe kategorie zbudzały silny sprzeciw zarówno zwolenników jak i przeciwników Poppera: Lakatos posługiwał się nimi często w sposób ironiczny — przyp. A. Ch.

¹⁷    Worrall, Currie, (1978), vol. I, s. 166.