chalmers0133

IX. Racjonalizm a relatywizm

w ostatnich rozdziałach przedstawiłem dwie współczesne koncepcje nauki, pomiędzy którymi zachodzą podstawowe różnice. La-katos i Kuhn oferują dwa różne kryteria odróżniania nauki od nie-nauki lub pseudonauki. Spór pomiędzy poglądami Kuhna a poglądami Lakatosa i Poppera dał początek dyskusji nad dwoma opozycyjnymi stanowiskami kojarzącymi się z racjonalizmem i relatywizmem. Dyskusja’ta dotyczy takich problemów, jak ocena i wybór teorii, problem demarkacji nauki od nie-nauki, itd. W tym rozdziale omawiam stanowiska racjonalizmu i relatywizmu w ich skrajnych postaciach oraz zagadnienie, czy Lakatosa i Kuhna należy uznać za racjonalistów czy też relatywistów.

W ostatnim paragrafie tego rozdziału zasygnalizuję wątpliwości co do samych kategorii, w których toczy się ta dyskusja.

1. RACJONALIZM

Skrajny racjonalista twierdzi, że istnieje jedno, ponadczasowe i uniwersalne kryterium, za pomocą którego można oceniać względną wartość konkurencyjnych teorii. Na przykład indukcjonista za takie powszechne kryterium uznaje stopień, w jakim dana teoria została potwierdzona w indukcyjny sposób przez uznane fakty, natomiast falsyfikacjonista opiera swoje kryterium na stopniu falsyfiko-walności nie obalonych teorii. Bez względu na szczegółowe sformułowania owego kryterium, jego istotną cechą jest jego uniwersalność i ahistoryczność. Uniwersalne kryterium jest przywoływane w celu oceny wartości takich teorii jak fizyka Arystotelesa i Demo-kryta, astronomia Ptolemeusza i Kopernika, psychologia Freuda i behawiorystów, czy teoria wielkiego wybuchu i stanu stacjonarnego