88677 Image 43

K3Ł4) efektywnymi informacjami pozaźródłowymi w sensie relatywnym są posiadane przez historyka informacje* mogące służyć <^o odpowiedzi na dane pytanie badawcze poza informacjami o faktach historycznych w ogóle lub wydobytymi ze źródeł informacjami o faktach historycznych".

W czynnościach procesu badawczego przyjęło się mianowicie , operowanie zawężonym pojęciem informacji pozaźródlowych. mianowicie efektywne informacje źródłowe w sensie relatywnym z wyłączeniem dyrektyw oceniających.

Podsumowując problematykę wiedzy pozażródlowcj jeszcze raz należy przypomnieć, że wiedza ta składa się z dwóch nierozerwalnych ze sobą części:

1)    z pozażródlowcj wiedzy potocznej, w'

2)    z pozażródlowcj wiedzy naukowej, j

Wiedzę potoczną zdobywa historyk drogą praktyki życiowej i obserwacji życia, natomiast pozaźródlową wiedzę naukową zdobywa drogą badań własnych, rezultatów badań historyków i innych specjalistów.

5. Rola wiedzy pozażródlowcj w badaniu historycznym

Wiedza pozażródlowa uczestniczy w całym życiu i działaniu historyka, w szczególności, kiedy podejmuje pracę badawczą. Jest ona nic-zbędna na każdym etapie prowadzonych badań, jak również na każdym szczeblu rekonsmflśćli- rzeczywistości dzieiowcj^ mimo iż zdawać by się mogło, że podczas prac rekonstrukcyjnych dziejów winna uczestniczyć wyłącznie wiedza źródłowa. Mówiąc najogólniej, (Wiedza pozażródlowa uczestnicząc w pracy historvka(wielostronnic■ingeruje w proces hatjawczy. ('uzupełnia luki faktograficzne, wiąże zerwane zwiąyjg_wjańęuclutjiktaflów dziejowych. Wiedza pozażródlowa już z chwilą podejmowania pr/r? historyka decyzji odnośnie .wyboru dziedziny badań włącza się w tok procc-sujnyślowego, dając wskazówki w sprawie najwłaściwszego doboru dzic-dziny i probjemątyki badawczej. Ż wyborem dziedziny badania i postawieniem pytania wysuwa się problem selekcji i jej kryterjóW, które istnieją w ścisłym związku ż systemem wartości stanowiącym funkcje wiedzy ludzkiej. W procesie tym w pełni zaangażowana jest wiedza pozaźrńdlo-wa. Dalej uczestniczy ona w przygotowaniu struktury badawczej j sla-wianiu pytań, daje wskazówki, gdzie można znaleźć odpowiedni materiał badawczy - źródło i literaturę. To właśnie wiedza pozażródlowa podpowiada, że istnieją takie i takie opracowania, zbiory źródeł i gdzie one się

I2(i

znajdują, żc na przykład istnieją kronika Galla, kronika Janka z Czarnkowa, co w niej możemy znaleźć i jaki zakres chronologiczny obejmuje ich materiał poznawczy. Wiedza pozażródlowa zatem umożliwia rozpoznanie, zarówno na jaki materiał poznawczy może liczyć historyk, jakie dziedziny i w jakim stopniu zostały zbadane, a jakie zagadnienia należy jeszcze zba-dać i opracować. .

Warto zwrócić uwagę, że z chwilą postawienia pytania, wyłączna rola ^yyjędzy .po.zaźródlowcj kończy się, ponieważ od p o wie d z i musimy sziikać w informacjach źródłowych. Ale i tutaj w poszczególnych fazach i rodzajach procedury badawczej nie obejdzie się bez wiedzy pozaźródlo-wcj.(AV czasie badania autentyczności i wiaryuodności źródlajmisimy co najmmćl w równym stopniu obok źródłowej zaangażować wiedzę”po-zaźródlową. Wiedza źródłowa główną rolę odgrywa i w tym procesie, cłioć w znacznie ograniczonym zakresie, uczestniczy wiedza pozażródlowa. Wystarczy podać, że dla samego odczytania informacji źródłowej niezbędna jest znajomość kodów, a ta mieści się już w wiedzy pozażró-dłówjyinć

W toku badań danej dziedziny i odtwórczej rckonslęukcji. dziejów, czyli tego co było i jak było, wiedza pozażródlowa spełnia rolę czynnika^ sterującego, podpowiada. na_co zwrócić szczególna uwatrę, co można poiiimaT czyli[pqź^yala.na_ndróżnieniŁ.spmw istotnych od drugorzędnych w czasie odtwarzania procesu rzeczywistości Jzicjówcj.

Od wiedzy pozaźródłowej otrzymujemy informacjcfjak rozumieć /badane zagadnienie i jak je wyjaśniać.) Szczególnie ważną rolę spełnia wiedza pozażródlowa w procedurze Wiaśnianią. przyczynowego, wysuwa się ona niejako wówczas na plan pierwszy. W materiałach źródłowych raczej rzadko znajdujemy wskazanie (wyjaśnienie) przyczyn określonych zdarzeń. Ale nawet i wtedy przeważnie te wskazania nas nie zadowolą. vJQmcechira_wyjaśnianiajirzyczyn()wcg() jest procesem dość skomplikowanym, w którym (Wykorzystuje się metodę porównawczą. Ale żeby slwicr-dzić. żc jakiś splot~oRolićznośći jest przyczyną określonego faktu, musimy odwołać się, jak to podkreśla C.G. Hcmpcl, do prac naukowych, czyli teoretycznej wiedzy pozażrodlowcj^ Przy pomocy bowiem wiedzy po-zaźrócllówej formułowane są także prawa. .Warto dodać, żc także oceny faktów historycznych dokonuje się przy pomocy wiedzy pozaźródłowej.

Celem zobrazowania roli wiedzy pozażródlowcj i źródłowej w procesie badawczym realizowanym przez historyka, podajemy w poniższej tabeli za J. Topolskim wykaz zagadnień badawczych, w których

127