gojp
0

102 llozdztał IV. Klasyfikacja gramalynoa li karmów polsku h

W tych wypadkach, kiedy nie będziemy mogli stosować kryteriów morfo logicznych (fleksyjnych), będziemy operować kryteriami składniowymi Spośród wszystkich innych wyodrębniają się tu leksemy, których formy w| używane wyłącznie samodzielnie i nie wchodzą w skład zdania (HEJ, aha), Inne dzielą się na takie, których formy mają jedynie funkcję łączącą inni* słowa tekstowe, w opozycji do takich, których formy mają funkcję niełączącą, a więc mogą stanowić samodzielne człony syntaktyczne (TAM, DZIŚ). Leksemy, których formy pełnią funkcję łączącą, dzielą się na takie, których forum wymaga połączenia z formą wyrazową o określonej wartości przypadka, i takie, które tej własności nie mają. Nie da się zaprzeczyć, że to właśnie jem podstawą wyróżnienia przyimków i spójników w językach mających kategorie gramatyczną przypadka.

5. Klasyfikacja

5.1. Wykres

Omówioną klasyfikację leksemów polskich można przedstawić za pomoci następującego wykresu:

(22)    leksemy

odmienne przez    nieodmienne

		_		_L
przypadek		— przypadek		l nie używane samodzielnie 1	1 używane samodzielnie (9)
1 rodzaj (1)	rodzaj osoba (4)		1 —osoba (5)	1 1 nie łączące łączące (6)
r liczba (2)		—liczba (3)		nie wymagające przypadka (7)	1 wymagające przypadka (8)

Dla uproszczenia na wykresie tym napisano „odmienne przez X” żarn i as (a „posiadające kategorię fleksyjną X", ale pojęcia te możemy uważać za pokrywające się. W wypadku wyodrębnienia klasy leksemów nie posiadających' kategorii fleksyjnej X w wierzchołkach drzewa umieściliśmy napisy typu —X.

Końcowe wierzchołki gałęzi drzewa (22) odpowiadają poszczególnym klato nu gramatycznym leksemów polskich. Zapiszmy definicje, które w sposób Iczywisty wynikają z wykresu (22):

I, Rzeczowniki to klasa leksemów mających kategorię fleksyjną przypad-r ka i nie mających kategorii fieksyjnej rodzaju (nie odmieniających się przez rodzaj).

B. Przymiotniki to klasa leksemów mających kategorie fleksyjne przy-I padka, rodzaju i liczby.

.'t. Liczebniki to klasa leksemów mających kategorie fleksyjne przypadka | i rodzaju, nie mających zaś kategorii fieksyjnej liczby (nie odmieniających się przez liczbę).

B, Czasowniki właściwe to klasa leksemów nie odmieniających się i przez przypadek, natomiast mających kategorię fleksyjną osoby.

B, Czasowniki niewłaściwe to klasa leksemów odmiennych, lecz nie B odmieniających się przez przypadek ani przez osobę.

n. Partykuło-przysłówki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma nie jest używana samodzielnie i nie ma funkcji łączącej.

7, Spójniki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma nie I jest używana samodzielnie, ma funkcję łączącą i nie wymaga określonej I wartości przypadkowej.

B. Przyimki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma I nie jest używana samodzielnie, ma funkcję łączącą i wymaga określonej | wartości przypadkowej.

(li Wykrzykniki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma I jest używana samodzielnie.

5.2. Komentarze

I Kilka punktów przedstawionej klasyfikacji wymaga komentarza.

I a) Naturalną konsekwencją rezygnacji z semantycznej zasady klasyfikacji ItHt brak klasy odpowiadającej, choćby w przybliżeniu, zaimkom, są one Bowiem częścią mowy definiowaną na podstawie kryterium semantycznego. Nie ma natomiast podstaw gramatycznych do wyróżniania ich jako jednolitej Idasy. Ponieważ pod względem semantycznym ich cechy są wyraziste, można znaleźć pewne charakterystyczne sposoby składniowego użycia poszczególnych laitnków (por. Pisarkowa (1969)), jednak nie będą one opozycyjne jedno-fceśnie do kilku różnych klas (co najmniej rzeczowników i przymiotników) wyodrębnionych na podstawie fieksyjnej. Dlatego na tym poziomie opisu Bzyka najrozsądniej jest chyba całkowicie zrezygnować z wyodrębniania wszelkich zaimków. Leksemy zaliczane tradycyjnie do zaimków można oczywiście stosunkowo łatwo wyróżnić w klasach 1, 2 i 3 w trakcie opisu fleksji