gojp
0

102 Rozdział IV. Klasyfikacja gramolu< tmi h Lu tndw polaku h

W tych wypadkach, kiedy nie będziemy mogli stosować kryteriów morfo* logicznych (fleksyjnych), będziemy operować kryteriami składniowymi Spośród wszystkich innych wyodrębniają się tu leksemy, których formy m| używane wyłącznie samodzielnie i nie wchodzą w skład zdania (hej, aha)] Inne dzielą się na takie, których formy mają jedynie funkcję łączącą imin słowa tekstowe, w opozycji do takich, których formy mają funkcję niełączącu a więc mogą stanowić samodzielne człony syntaktyczne (tam, DZIŚ). Leksemy, których formy pełnią funkcję łączącą, dzielą się na takie, których forum wymaga połączenia z formą wyrazową o określonej wartości przypadka, i takie które tej własności nie mają. Nie da się zaprzeczyć, że to właśnie jenl podstawą wyróżnienia przyimków i spójników w językach mających kategorii,' gramatyczną przypadka.

5. Klasyfikacja

5.1. Wykres

Omówioną klasyfikację leksemów polskich można przedstawić za pomoci następującego wykresu:

(22)    leksemy

odmienne przez    nieodmienne

przypadek	1 — przypadek		r nie używane	1 używane
1			samodzielnie 1	samodzielnie (9)
	,	,
—rodzaj rodzaj osoba		1 —osoba	1 1 nie łączące łączące
^w 1		(5)	(6)
liczba	1 —liczba		r nie wymagające	1 wymagające
(2)	(3)		przypadka	przypadka
			(7)	(8)

Dla uproszczenia na wykresie tym napisano „odmienne przez X” zamiast] „posiadające kategorię fleksyjną X", ale pojęcia te możemy uważać za pokrywające się. W wypadku wyodrębnienia klasy leksemów nie posiadających kategorii fłeksyjnej X w wierzchołkach drzewa umieściliśmy napisy typu —X

Końcowe wierzchołki gałęzi drzewa (22) odpowiadają poszczególnym kla-

M»in gramatycznym leksemów polskich. Zapiszmy definicje, które w sposób

oczywisty wynikają z wykresu (22):

I Rzeczowniki to klasa leksemów mających kategorię fleksyjną przypadka i nie mających kategorii fleksyjnej rodzaju (nie odmieniających się przez rodzaj).

Przymiotniki to klasa leksemów mających kategorie fleksyjne przypadka, rodzaju i liczby.

;t Liczebniki to klasa leksemów mających kategorie fleksyjne przypadka i rodzaju, nie mających zaś kategorii fleksyjnej liczby (nie odmieniających się przez liczbę).

I. Czasowniki właściwe to klasa leksemów nie odmieniających się przez przypadek, natomiast mających kategorię fleksyjną osoby.

fi. Czasowniki niewłaściwe to klasa leksemów odmiennych, lecz nie odmieniających się przez przypadek ani przez osobę.

(i. Partykuło-przysłówki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma nie jest używana samodzielnie i nie ma funkcji łączącej.

7. Spójniki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma nie jest używana samodzielnie, ma funkcję łączącą i nie wymaga określonej wartości przypadkowej.

N. Przyimki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma nie jest używana samodzielnie, ma funkcję łączącą i wymaga określonej wartości przypadkowej.

0 Wykrzykniki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma jest używana samodzielnie.

5.2. Komentarze

Kilka punktów przedstawionej klasyfikacji wymaga komentarza, a) Naturalną konsekwencją rezygnacji z semantycznej zasady klasyfikacji |nst brak klasy odpowiadającej, choćby w przybliżeniu, zaimkom, są one bowiem częścią mowy definiowaną na podstawie kryterium semantycznego. Nie ma natomiast podstaw gramatycznych do wyróżniania ich jako jednolitej klasy. Ponieważ pod względem semantycznym ich cechy są wyraziste, można znaleźć pewne charakterystyczne sposoby składniowego użycia poszczególnych zaimków (por. Pisarkowa (1969)), jednak nie będą one opozycyjne jedno-i /.eśnie do kilku różnych klas (co najmniej rzeczowników i przymiotników) wyodrębnionych na podstawie fleksyjnej. Dlatego na tym poziomie opisu języka najrozsądniej jest chyba całkowicie zrezygnować z wyodrębniania wszelkich zaimków. Leksemy zaliczane tradycyjnie do zaimków można oczywiście stosunkowo łatwo wyróżnić w klasach 1, 2 i 3 w trakcie opisu fleksji