CCF20131018009

102 Rozdział IV. Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskiei

W tych wypadkach, kiedy nie będziemy mogli stosować kryteriów morfo logicznych (fleksyjnych), będziemy operować kryteriami składniowymi.

Spośród wszystkich innych wyodrębniają tu leksemy, których formy są używane wyłącznie samodzielnie i nie wchc^)fłzą ^w skład zdania (hej, aha).| Inne dzielą się na takie, których formy mAją jedynie funkcję łączącą innej słowa tekstowe, w opozycji do takich, których formy mają funkcję niełączącą, a więc mogą stanowić samodzielne człony syrftaktyczne (tam, DZIŚ). Leksemy,I których formy pełnią funkcję łączącą, dzielą się na takie, których formaj wymaga połączenia z formą wyrazową o określonej wartości przypadka, i takie, które tej własności nie mają. Nie da się zaprzeczyć, że to właśnie jest | podstawą wyróżnienia przyimków i spójników^ ^w językach mających kategorię j gramatyczną przypadka.

5. Klasyfikacja

5.1. Wykres

Omówioną klasyfikację leksemów polskich fnożna przedstawić za pomocą następującego wykresu:

(22)

leksemy

	odmienne przez
1 przypadek		1 — przypadek
rodzaj	1 rodzaj	r osoba	1 —osoba
(1)		(4)	(5)

r

nie ląc^ą^ce (6)

liczba    —liczba

(2)    (3)

nieodmienne

_riie używane samodzielnie

używane

samodzielnie

(9)

łączące

wymagające

przypadka

(8)

nie wylęgające przypadła (0

Dla uproszczenia na wykresie tym napisano „c*(imienne przez X" zamiast „posiadające kategorię fleksyjną X”, ale pojęcia te możemy uważać za pokrywające się. W wypadku wyodrębnienia klasy leksemów nie posiadających kategorii fleksyjnej X w wierzchołkach drzewa umieściliśmy napisy typu —X.

Końcowe wierzchołki gałęzi drzewa (22) odpowiadają poszczególnym klanom gramatycznym leksemów polskich. Zapiszmy definicje, które w sposób

oczywisty wynikają z wykresu (22):

1.    Rzeczowniki to klasa leksemów mających kategorię fleksyjną przypadka i nie mających kategorii fleksyjnej rodzaju (nie odmieniających się przez rodzaj).

2.    Przymiotniki to klasa leksemów mających kategorie fleksyjne przypadka, rodzaju i liczby.

3.    Liczebniki to klasa leksemów mających kategorie fleksyjne przypadka i rodzaju, nie mających zaś kategorii fleksyjnej liczby (nie odmieniających się przez liczbę).

I. Czasowniki właściwe to klasa leksemów nie odmieniających się przez przypadek, natomiast mających kategorię fleksyjną osoby.

6.    Czasowniki niewłaściwe to klasa leksemów odmiennych, lecz nie odmieniających się przez przypadek ani przez osobę.

(i. Partykuło-przysłówki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma nie jest używana samodzielnie i nie ma funkcji łączącej.

7.    Spójniki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma nie jest używana samodzielnie, ma funkcję łączącą i nie wymaga określonej wartości przypadkowej.

8.    Przyimki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma nie jest używana samodzielnie, ma funkcję łączącą i wymaga określonej wartości przypadkowej.

9.    Wykrzykniki to klasa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma jest używana samodzielnie.

5.2. Komentarze

Kilka punktów przedstawionej klasyfikacji wymaga komentarza, a) Naturalną konsekwencją rezygnacji z semantycznej zasady klasyfikacji jest brak klasy odpowiadającej, choćby w przybliżeniu, zaimkom, są one bowiem częścią mowy definiowaną na podstawie kryterium semantycznego. Nie ma natomiast podstaw gramatycznych do wyróżniania ich jako jednolitej klasy. Ponieważ pod względem semantycznym ich cechy są wyraziste, można znaleźć pewne charakterystyczne sposoby składniowego użycia poszczególnych zaimków (por. Pisarkowa (1969)), jednak nie będą one opozycyjne jednocześnie do kilku różnych klas (co najmniej rzeczowników i przymiotników) wyodrębnionych na podstawie fleksyjnej. Dlatego na tym poziomie opisu języka najrozsądniej jest chyba całkowicie zrezygnować z wyodrębniania wszelkich zaimków. Leksemy zaliczane tradycyjnie do zaimków można oczywiście stosunkowo łatwo wyróżnić w klasach 1, 2 i 3 w trakcie opisu fleksji