1 (189) 2

378 Wybór prac krytycznych

tych samych błędów, które obserwowaliśmy w badaniach historycznoliterackich w pierwszych latach po wyzwoleniu: zbytniego zaufania do ograniczonych syntez zrodzonych z ducha pozytywizmu.

To samo dotyczy późniejszego o lat 20 opracowania Anieli Szycówny pt. Rys historyczny literatury dziecięcej. Źródło to jest dla nas dzisiaj dokumentem cennym od strony informacyjnej, nie miarodajnym jednak ani w periody-zacji, ani w próbach syntezy, ani w ocenie poszczególnych pozycji.

Praca Szycówny wydana została w r. 1904 w zbiorze zatytułowanym Nasza literatura dla młodzieży, wespół z pracą St. Karpowicza, która jest pierwszą i jedyną dotąd u nas próbą wytypowania zagadnień natury teoretycznej. Studium to, oparte na najnowszych w danym momencie badaniach psychologicznych, zawiera wiele aktualnych do dzisiaj spostrzeżeń dotyczących reakcji dzieci na lekturę i oddziaływania książki na kształtowanie się charakteru młodego czytelnika. Karpowiczowi zawdzięczamy sformułowanie cennej prawdy, że lekturę należy powiązać z całokształtem procesu wychowawczego, ze zdobywaniem przez dzieci i młodzież wiedzy o życiu. Postulował on także (problem ten szeroko omawiał później Makarenko), że książka powinna być pisana „na wyrost”, nie zamykać się ściśle w granicach wieku, lecz pobudzać do myślenia, dociekań, dalszego rozwoju.

Nacisk na moralną problematykę utworu odróżnia oba studia zawarte w zbiorze Nasza literatura dla młodzieży od prac z okresu pozytywizmu, w których akcentowano przede wszystkim momenty poznawcze.

Późniejsze lata rozwoju literatury dziecięcej usiłuje objąć syntezą K. Króliński w wydanym w r. 1927 zbiorze Polska literatura dla dzieci i młodzieży — syntezą nikomu jednak nieprzydatną, stosującą idealistyczne kryteria w periodyzacji rozwoju tej dziedziny twórczości. Okres międzywojenny jest zresztą bardzo ubogi w studia z tego zakresu i w rezultacie o latach tych najmniej wiemy — najwięcej tu zaległości do odrobienia.

Wzmianki bibliograficzne o książkach najbardziej systematycznie prowadzone były w „Przewodniku Literackim i Naukowym”. Krytyka rozproszona jest po czasopismach; jedyną próbę prowadzenia bardziej systematycznego przeglądu podejmuje „Rocznik Literacki” w latach trzydziestych. Cenne doświadczenia rozbudowującej się w tym okresie działalności bibliotek dziecięcych zostały wprawdzie podsumowane w pracach z zakresu czytelnictwa, lecz są one oparte przeważnie na metodach, które nie mogą nam dzisiaj dopomóc w aktualnych problemach związanych z czytelnictwem dzieci i młodzieży.

Do dorobku związanego jeszcze ściśle z latami międzywojennymi należy zaliczyć Antologię literatury dziecięcej Ireny Skowronkówny. Książka ta ukazała się w r. 1947, autorka nie mogła więc jeszcze nawet zasygnalizować żadnych tendencji rozwojowych literatury współczesnej i nie należy się dziwić, że w ocenie prądów literackich i poszczególnych pozycji nie wychodzi poza interpretację tradycyjną. Antologia stanowiła jednak niewątpliwie cenną pomoc dla wychowawcy w pierwszych łatach po wojnie, gdy nie było jeszcze nowych książek, a do pozycji dawnych sięgano bezplanowo i bezkrytycznie. I dzisiaj zajrzą do niej wszyscy, którzy poszukują źródeł dotyczących zwłaszcza lat 1904—1939, bowiem we wstępie historycznym autorka podejmuje pierwszą próbę kontynuowania pracy zainicjowanej przez Szycównę.

Dopiero po upływie lat dziesięciu, w roku bieżącym, pomyślano o podobnej antologii (także zresztą dla dzieci młodszych), która ukazała się nakładem PZWS¹. Przydałoby się jednak więcej takich krytycznie opracowanych wyborów z komentarzami, przeznaczonych dla różnego wieku i zawierających już nie tylko teksty literackie, których na rynku nie brak, lecz wypowiedzi krytyków, pedagogów i psychologów, zarówno dawnych, jak współczesnych. o tej dziedzinie twórczości.

Zapóźnienie nasze występuje tym jaskrawiej w zestawieniu z dorobkiem, jakim rozporządza w tej dziedzinie Związek Radziecki. Istnienie przy Dietgi-zie Domu Książki Dziecięcej, ośrodka systematycznych badań nad literaturą dziecięcą i młodzieżową, wokół którego skupia się grono pedagogów, krytyków, badaczy czytelnictwa, dopomaga w koordynowaniu wysiłków, umożliwia publikowanie wyników przeprowadzonych badań oraz ich popularyzację. Wydane zostały w osobnych tomach materiały i referaty z odbywających się narad, np. z sesji Akademii Nauk ZSRR i Ministerstwa Oświaty, odbytej w r. 1952 (z niezwykle cennym referatem L. Dubrowinej), z Wszechzwiązko-wego Zjazdu Pisarzy poświęconego literaturze dziecięcej i młodzieżowej (część materiałów z tego zjazdu zamieszczona została w „Literaturze Radzieckiej” 1952 nr 9). Nakładem Dietgizu ukazał się wybór pism Gorkiego poświęconych literaturze dziecięcej i artykuły Makarenki, a ponadto wiele prac o charakterze podręcznikowym, np. Historia literatury dziecięcej w opracowaniu Babuszkinej, zbiór studiów Greczysznikowęj o literaturze radzieckiej oraz liczne chrestomatie, zawierające prócz wyboru tekstów dane o autorach i krytykach, począwszy od rewolucyjnych demokratów, oraz wskazówki, bibliograficzne. Ukazuje się ponadto stałe wydawnictwo „Wo-prosy Dietskoj Litieratury”, przynoszące aktualne zbiory studiów krytycznych.

Literatura dla dzieci. Antologia. Zebrały J. Michałowska i S. Pokrowska.