Chemia1
9

11. i |\v< ■ i" .11 ic | i najdokładniej prezentowanych /wiaAów i hemicznych w piocesie nauczania chemii, zwłaszcza nieorganicznej c hemii opisowej.

Kozpows/.cchnicnie pierwiaslka nie jest równoznaczne z jego dostępności;), czyli z możliwości;) pozyskania go w postaci czystej. Ta właściwość wiąże się z istnieniem rud lub skoncentrowanych minerałów danego pierwiaslka, dostępnych do przemysłowej eksploatacji. Różnicę między rozpowszechnieniem a dostępnością dobrze widać na przykładach rubidu i cyny.

Rubid jest pierwiastkiem o względnie dużej zawartości w skorupie ziemskiej - pod względem rozpowszechnienia zajmuje 22 miejsce. Występuje on w niewielkich stężeniach praktycznie w każdym minerale potasu, ale ma mało własnych minerałów i praktycznie nie tworzy złóż.

Cyna pod względem rozpowszechnienia znacznie ustępuje rubidowi - zawartość w górnej warstwie litosfery daje jej miejsce 49. Jednak cyna tworzy dużo minerałów, z których niektóre mają tendencje do tworzenia złóż, co oznacza, że jest ją dużo łatwiej pozyskiwać niż rubid.

1.5.4. Pierwiastki trwale i nietrwale

Ostatni podział pierwiastków chemicznych dotyczy ich trwałości, czyli zdolności do istnienia w warunkach standardowych (temp. 298 K, p = 1013 hPa) lub normalnych (temp. 273 K, p = 1013 hPa). Pod tym względem wszystkie poznane pierwiastki dzielimy na 2 grupy:

1.    Pierwiastki trwałe, które mają co najmniej 1 trwały izotop (dokładne określenie tego pojęcia zamieszczono w podrozdziale 3.2); są to pierwiastki o liczbach porządkowych (liczbach atomowych) w okresowym układzie pierwiastków chemicznych od 1 (wodór) do 83 (bizmut), ale bez technetu i prometu.

2.    Pierwiastki nietrwałe są promieniotwórcze. Niektóre z nich, na przykład uran i tor, rozpadają się bardzo wolno. Inne pierwiastki nietrwałe rozpadają się szybko lub nawet bardzo szybko i albo występują na Ziemi w minimalnych ilościach jako produkty rozpadu uranu i toru - są to między innymi polon i rad - albo są otrzymywane sztucznie przez człowieka, na przykład pierwiastki umieszczone za uranem w układzie okresowym - ameryk i kaliforn.

Polecenia kontrolne

1.    Posługując się tabelą 1.7 (s. 41), oblicz, ile pierwiastków zajmujących w skorupie ziemskiej kolejne miejsca po tlenie ma łącznie taką samą masę jak tlen.

2.    Które pierwiastki używane są na co dzień w stanie czystym, a które tylko w postaci mieszanin lub związków?

Korzystając z własnych zasobów domowych, przygotuj kolekcję metali i niemetali.

i klory / pierwiastków j< .1 nae/.iiie banl/iej iozpowszei Imnmy we w\/cchswiocie niż na Ziemi?

I'oszukaj w dostępnych źródłach (podręczniki, encyklopedie, Inici m i) informacji, które pierwiastki znane były w starożytności, które .reilniowicczu, a które poznano dopiero w XIX wieku lub później, i. Pi .szukaj w dostępnych źródłach informacji, które pierwiastki wystę-l • 111.i na Ziemi w stanie wolnym, a które tylko w związkach.

i podstawie danych o rozpowszechnieniu pierwiastków w skorupie mi podziel pierwiastki glin, cynę, żelazo i cez na:

.11 lozpowszechnione i łatwo dostępne, l>) rzadkie i łatwo dostępne, i ) i/adkie i trudnodostępne.

(> Substancje ztożone, czyli związki chemiczne

ii- Podziały związków chemicznych

Najczęstszy do tej pory podział odróżnia /wiąz ki organiczno i nieorganiczni!

inzki chemiczne można dzielić bardzo różnie, w zależności od przy-i\> h kryteriów: pochodzenia, składu, budowy, właściwości chemicznych - i' In innych. Najczęściej spotyka się podział na związki organiczne • m organiczne, choć istnieje grupa związków pośrednich pomiędzy nimi. i — l ul len, wywodzący się z końca XVIII wieku, był oparty na hipotezie, in/ki pochodzenia organicznego (czyli „jestestwa organiczne”, bcz-p.- .i'‘diiio zawarte w roślinach lub zwierzętach albo z nich otrzymane) /iw imają tajemniczą „silę życiową”, vis vitalis, której pozbawione są u ki pochodzące ze świata nieożywionego (czyli „jestestwa mineralni ). Koncepcja ta upadła w 1828 roku, kiedy to niemiecki chemik Fric-. li u Ii Wohlcr /.syntetyzował pierwszy związek organiczny, mocznik, z sub-i.ii\c|i wyłącznic mineralnego pochodzenia. Zaraz potem dokonano nlczy innego związku organicznego, a mianowicie kwasu octowego.

W najprostszym, a jednocześnie ścisłym podziale związków chemicz-nni h kryterium stanowi liczba zawartych w nich pierwiastków. Wyróżni. miv wówczas następujące związki chemiczne: i) dwuskładnikowe, b) trójskładnikowe, i ) r/tcroskladnikowc,

111 pięcioskladnikowe, r) s/cścio- i więcej składnikowe.

Większość związków nieorganicznych należy do związków od dwu do c/.lci oskladnikowych, tylko wyjątkowe należą do pozostałych.

Bardzo ważny jest podział związków chemicznych ze względu na ro dz.ij witjzan chemicznych, jakie występują w cząsteczkach związków, oraz. n.i oddziaływania pomiędzy cząsteczkami li podziały przedstawione są dokładniej w dalszej c/ęsei podięc/nika u lo.J/ulr 'v