Chemia2 5

!iWI.llln '• |mtlili V /OWilllil In Wl.|/

kn fal, ktńio <li i|.i|.| w lii| s.i ini)| płaszczył nlo.

» /

Do badania związków czynnych optycznie służy polarymetr.

✓ itiwi .K«> | ii iIiii v'.n i i swiollii oilk i vl* * ^ i "■ z ■    • 11 »i >l< iwir \ I \ wieki i

/.ni zi, li> I'.ni.u . pik swialln spoimy/.owaiu' i. Iii.wup u, podczas pi/* piis/c/ania go przez różne maU^,rićily. I )/n I i lvm D id.iiunm sl wie rdzom ■ że pewna grupa związków chemicznych pnwoiluji I. n i eme plaszezy/iiy swialla spolaryzowanego, /wiązki skręcające płaszczyznę światfa spola ryzowanego nazwano związkami optycznie czynnymi. Są one ważną gi n pą związków i będą omawiane w następnych rozdziałach.

Czy wiesz, że...

Przez długi czas jako polaryzatora używano krystalicznego CaC0₃. Obe< m coraz częściej do polaryzowania światła używa się materiału syntetyczni |u

-    polaroidu. Z tego materiału bywają na przykład wytwarzane okulary pi < ciwsłoneczne.

Do pomiaru skręcenia płaszczyzny światła spolaryzowanego slu/\ przyrząd nazywany polarymetrem (ryc. 4.5). Jest on zbudowany w laki sposób, że na jednej linii ustawione są:

-    źródło światła;

-    polaryzator;

-przezroczyste naczynie zawierające badaną substancję;

-    drugi polaryzator, zwany analizatorem;

-    okular do obserwowania wygaszania wiązki światła.

Ryc. 4.5. Schemat budowy polarymetru

Jeżeli przed badaniem próbki polaryzatory ustawimy tak, aby wiązł.i światła przechodziła przez oba, to w okularze będziemy widzieć świat ł > Jeśli włożona do polaryzatora próbka skręci światło spolaryzowane prz< / pierwszy polaryzator, w okularze nie zobaczymy światła, gdyż nie pr/< i dzie ono przez drugi polaryzator. Wystarczy jednak przekręcić drugi pn laryzator tak, aby światło znowu trafiało na „szczeliny” - i w okularze zo luli /ymy pmmii u świi i I i i n I ii u pi i n.ili ,ilo pi/ekięi u drugi polaiy alm nazywamy kątem .U»• . * ma pl,r./i -\ n\ świat In spolniyzownnc u |i'sl nu wątłością cli.n.ikli i\ in. na dla danego związku. Wartość tego l ąia zależy lakże od się. rnia 10. lwom w próbce, dlatego porównuje się uykle roztwory o laku li samycli stężeniach. Druga ważna cecha cząstc-ck czynnych optycznie wiąże się z kierunkiem skręcania płaszczyzny Maila spolaryzowanego. Część cząsteczek skręca płaszczyznę światła pola ryzowanego w lewo, część w prawo, mówimy więc o związkach pra-o.krętnych i lewoskrętnych. Kierunek skręcania płaszczyzny światła polaryzowanego zaznacza się w nazwie związku za pomocą znaku ( + ) il.i cząsteczek prawoskrętnych i (-) dla cząsteczek lewoskrętnych. Przyczyną skręcania płaszczyzny polaryzacji jest wzajemne oddziały-iiiii^- lali świetlnej i elektronów cząsteczki. W wypadku większości czą-icczek światło przechodzi przez warstwę roztworu bez widocznego I lęccnia płaszczyzny polaryzacji, gdyż działania chaotycznie rozłożo-m li cząsteczek wzajemnie się znoszą. Są jednak takie struktury prze-n. onuc, które bez względu na ułożenie w przestrzeni skręcają światło polaryzowane w tę samą stronę. W takim wypadku działania wszystkich ąsleczek w roztworze sumują się, dając efekt czynności optycznej. ¹ ' i\ ni, jakie cechy cząsteczki sprawiają, że jest ona związkiem czynnym 'plycznie, dowiemy się z lektury dalszej części podręcznika.

Polecenia kontrolne

i Wyjaśnij pojęcia:

.i) światło spolaryzowane,

b)    polarymetr,

c)    związek' optycznie czynny,

d)    cząsteczka lewoskrętna.

Podaj jeden przykład substancji, która powoduje polaryzację przechodzącego przez nią światła.

< )pisz, na czym polega zjawisko polaryzacji światła.

4 2. Enancjomery- izomery wyglądające jak odbicia lustrzane

( 7ytając powieść O tym, co Alicja odbyła po drugiej stronie lustra autor-iw;i I .ewisa Carrolla, być może zastanawialiście się, czy świat odbity w luli/r jest taki sam jak nasz świat. Proponujemy proste doświadczenie •Pilicie przed lustrem i dokładnie przyjrzyjcie się swojemu lustrzanemu 'dbieiu. Czy jest takie samo jak wy? Szybko przekonacie się, że nie. Nosili- zegarek na lewej ręce, a postać odbita w lustrze nosi go na ręce prawej. ¹ k /ywiście, postać po drugiej stronie lustra ma także inaczej położone na-i ulv wewnętrzne jej serce jest umieszczone po stronie prawej, wątroba I*» > lewej itd.

P/.p.llIC/kl |)lil

woskrętne to takie, które skręcają światło spolaryzowane w prawo, co zaznaczamy, stawiając przy nazwie cząsteczki znak (+); natomiast cząsteczki lewoskrętne skręcają światło spolaryzowane w lewo, co zaznaczamy znakiem (-) przed nazwą cząsteczki.