Choroby wew3180

sulin-like growth factor 1, IGF-l; identyczny z somatomedyną C), a także insulinopodo-bny czynnik wzrostowy 2 (1GF-2). Głównym efektem biologicznym somatomedyn jest pobudzenie mitozy chondrocytów oraz regulacja procesów wzrostu komórek. IGF-l oraz IGF-2 wykazują znaczne podobieństwo strukturalne do insuliny. Somatomedyny prawdopodobnie odpowiadają insuiinopodobnej aktywności osocza krwi, zależnej od substancji niewiązanych przez przeciwciała przeciwinsulinowe i rozpuszczalnych w alkoholu (NSILA — non-suppressibłe insuline-like activity).

Istnieje przypuszczenie, iż somatotropina działa bezpośrednio na tkankę chrzęst-ną, sprawiając, że chondrocyty stają się wrażliwe na IGF-l. Somatotropina ludzka jest swoista dla człowieka (preparaty pochodzenia zwierzęcego, np. bydlęcego, nie korygują wzrostu karłów przysadkowych). U dzieci niedobór somatotropiny powoduje upośledzenie wzrostu i często zwiększa wrażliwość na insulinę; ta ostatnia cecha występuje też w przebiegu niedoboru GH u dorosłych. Wzrost karłów przysadkowych ulega zahamowaniu od 2-3 roku życia, lecz stan ogólny jest dobry, rozwój umysłowy jest również prawidłowy. Znacznie opóźnia się dojrzewanie płciowe.

Niedobór GH może być skutkiem organicznego uszkodzenia układu pod-wzgórzowo-przysadkowego, znane są także postacie dziedziczne (w tych przypadkach karłowatość dziedziczy się jako cecha autosomowa recesywna). Dziedziczna postać karłowatości hiposomatotropowej (nanosomia hyposomatotropica) charakteryzuje się niskim stężeniem GH i somatomedyny C we krwi, co jest uważane za skutek defektu syntezy GRH.

Znane są także postacie karłowatości wywołane defektem odpowiedzi receptorów obwodowych. Karłowatość typu Larona, również dziedziczona jako cecha autosomowa recesywna, charakteryzuje się dużym wprawdzie wydzielaniem somatotropiny, lecz brakiem somatomedyny C (tj. IGF-l). Receptory obwodowe nie odpowiadają w tych przypadkach na GH, a więc stosowanie zewnątrzpochodnego GH nie powoduje zwiększenia syntezy somatomedyny C. Podobny defekt czynności receptorów obwodowych GH występuje, z niewiadomych przyczyn, w przebiegu kwashiorkor (jedna z postaci ilościowego i jakościowego niedoboru białek), gdzie również wykazano skojarzone z opóźnieniem wzrostu duże stężenie GH, małe zaś stężenie somatomedyny C we krwi. Niski wzrost u Pigmejów jest wynikiem wybiórczego braku somatomedyny C, mimo że wydzielanie GH jest tu prawidłowe.

Gruczolaki wychodzące z komórek kwasochłonnych (eozynofilnych) części gruczołowej przysadki są zwykłe skojarzone z nadmiernym wydzielaniem somatotropiny (zdarza się również nadczynność układu komórek wytwarzających GH wskutek nadmiernego wytwarzania GRH). U dzieci występuje wówczas wzrost nadmierny, lecz proporcjonalny (gigantismus); po okresie skostnienia nasad kości długich nadmiar GH jest przyczyną akromegalii — wybiórczego powiększenia obwodowych części ciała (dłoni, stóp, nosa, żuchwy) oraz pogrubienia skóry, powiększenia języka, serca (cardiomegalia) i wątroby (hepatomegalia). Około V_A przypadków akromegalii przebiega z zespołem objawów odpowiadających cukrzycy (a przynajmniej pojawia się wówczas obniżenie tolerancji na obciążenie glukozą).

—— NIEDOBÓR HORMONÓW GONADOTROPOWYCH

Hipogonadyzm hipogonadotropowy jest wtórną niedoczynnością gruczołów płciowych, spowodowaną niedoborem hormonów gonadotropowych przysadki, często w następstwie braka gonadotiberyny (Gn-RH). Znane są postacie dziedziczne i nabyte. Dziedziczny niedobór Gn-RH u chłopców, skojarzony z utratą węchu (anosmia), opisano jako zespół Kallmana.

Głównym objawem hipogonadyzmu hipogonadotropowego jest brak dojrzewania płciowego u osób o prawidłowym lub nadmiernym wzroście, skojarzony z niedoroz-

wojem dnigorzędowych i brakiem trzeciorzędowych cech płciowych. Stężenie gonado-tropin we krwi jest małe, podobnie jak stężenie testosteronu. Leczenie androgenami przynosi istotną poprawę.

—— ZABURZENIA WYDZIELANIA PROLAKTYNY

Cząsteczka prolaktyny jest w około 16% homologiczna z cząsteczką somatotropiny. Głównym mechanizmem wpływu podwzgórza na syntezę i uwalnianie prolaktyny jest hamowanie zalezne od dopaminy, prawdopodobnie także od GAP. Wydzielanie prolaktyny (ryc. 5.37) zwiększają estrogeny, serotonina oraz TRH. Istotnym bodźcem jest ssanie piersi. Wydzielanie prolaktyny zwiększa się pod wpływem stresu i hipoglikemii. Jest ono także związane z rytmem snu i czuwania; sen zwiększa uwalnianie prolaktyny — nie ma jednak wtedy synchronizacji między rzutami prolaktyny a somatotropiny (również wydzielanej w większej ilości w czasie snu u dzieci i ludzi młodych).

Ssanie

—- Ryc. 5.37.

Regulacja wydzielania prolaktyny. Mechaniczne drażnienie piersi (ssanie) wzbudza implikację aferentną w drogach czucia dotyku, przekazywaną również do ośrodków podwzgórza. Impulsy te pobudzają wydzielanie PRF, hamują zaś wydzielanie PIF, co jest przyczyną zwiększonego wydzielania prolaktyny przez komórki laktoforowe. Oprócz działania na gruczoł sutkowy, prolaktyna hamuje w podwzgórzu uwalnianie PRF.

W warunkach patologicznych największe znaczenie jako przyczyna hiperprolak-tynenńi ma gruczolak przysadki wydzielający prolaktynę (prolactinoma), na dalszych miejscach wymienia się pierwotną niedoczynność gruczołu tarczowego (nadmiar TRH), a także niewydolność wątroby lub nerek (zmniejszenie katabolizmu i wydalania prolaktyny).

Następstwami hiperprolaktynemii są: mlekotok (galactorrhoea) oraz niewydolność gruczołów płciowych (hypogonadismus). Mlekotok (skutek bezpośredniego wpływu prolaktyny na gruczoł sutkowy) jest częsty w przebiegu hiperprolaktynemii u kobiet, rzadziej występuje w podobnych okolicznościach u mężczyzn. Hipogonadyzm objawia się zaburzeniami lub brakiem miesiączki (oligomenorrhoea, amenorrhoea) u kobiet, u mężczyzn zaś obniżeniem libido oraz impotencją. Hiperprolaktynemia wywołuje hipo-gonadyzm poprzez hamowanie przez prolaktynę neuronów syntetyzujących Gn-RH, upośledzenie czynności komórek gonadotrofowych przysadki lub bezpośrednie hamowanie czynności gruczołów płciowych.