CIMG0456

Cyrograf 70

ropie. Dawniej cyprysy zdobiły starożytną Persję, rosły tam przed świątyniami i w ogrodach pałaców*. Cyprys może osiągnąć wysokość 20 m i wznosi się ku niebu w kształcie obelisku Od nazwy lego drzewa pochodzi miano wyspy Cypr.

Cyprysowe drzewo przedstawia dużą wartość użytkową, stąd uważane było za niezniszczalne (robiono z niego np. drzew ce do lanc i. Ze względu na jego trwałość wytwarzano z niego także —* trumny, aby jak najdłużej przechowywały się w niej zw łoki. Rzymianie, aby uchronić coś przed robactwem i zbutwieniem, przechowywali w skrzyniach z drewna cyprysowego.

Cyprys, jako drzewo, był poświęcony bogom świata podziemnego. Stąd na znak żałoby wystawiano go pod domami, w których ktoś umarł Tak to interpretuje Pliniusz Za symbol śmierci zaś był uważany dlatego, że raz ścięty, cyprys już nigdy me odrasta. Używano więc drewna cypry owego na stosy, na których palono bogom ofiary ze zwierząt. Palono tak również ludzkie zwłoki. Palące się cyprysowe szczapy dawały miły zapach, łagodząc przykrą woń palącego się ciała.

Kształt obelisków pochodzi od naśladowania kształtu rosnącego cyprysu. Nasuwał on bowiem myśl. aby. zwłaszcza w obli-czu śmierci, wznosić myśli ku niebu.

CYROGRAF Igr cheirógraphon - własnoręczne pisemne zobowiązanie) Działający w ludzkiej wyobraźni schemat antropologiczny, polegający na tym. iż przez własnoręczne dokonanie podpisu w obecności diabła, sprzedaje się własną duszę w zamian za jakieś dobra doczesne (np. majątek, młodość czy władzę).

We współczesnym języku funkcjonuje nadal jako nazwa metaforycznej transakcji między określonymi osobami. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w której wchodzi w grę hooor. wierność ideałom, poczucie własnej godności itp. Znaczenie pojęcia „cyrografu" dotyka poświęcenia winnych. wyższych wartości (w tym równe* uniwersalnych) w zamian za wartości wy. mierne, np. pieniądze.

CYWILNA ŚMIERĆ TRĘDOWATYCH W wiekach XII—XIII był zwyczaj wyrzekania się przez trędowatych życia. Ten. jeden ze smutniejszych obyczajów’ ludzkości, odbywał się na cmentarzu i był wzorowany na ceremonii pogrzebowej. Potem trędowaty musiał opuścić wspólnotę żywych i odejść (por. Ph. Aries. Człowiek i śmierć Warszawa 1989. s. 77).

CZAPA

Żargonowe określenie zastrzelenia.

CZARNA BANDERA Z CZASZKĄ Zwykle taką banderę wciągali na maszt piraci morscy. Czaszce towarzyszyło odwzorowanie piszczeli.

CZARNA OPASKA NA RĘKAWIE Jest to znak żałoby. Dla członków rodziny zmarłego noszenie opaski przez pół roku do niedawna było nawet obowiązkiem. Dziś opaskę zastąpiła mała czarna kryza np. na klapie marynarki.

CZARNA ŚMIERĆ Alegoryczne określenie epidemii, którą powodowała dżuma, zwłaszcza tzw. dżuma płucna. Wywoływał ją prawdopodobnie bakcyl przenoszony przez pchły szczura o nazwie Ma Rattiis.

..Czarna śmierć" pojawiła się w Europie w XI w., a ..wygasła" z nieznanych przyczyn na zachodzie Europy w XVIII w. Pozostaje jednak nadal groźna dla Europy Wschodniej (np. w Rosji w 1814 r.. na Bałkanach w latach 1828-1829 i 1841 r.).

W 1348 r. w Paryżu wybuchła epidemia dżumy na taką skalę, że cmentarze wraz ze swoimi —* grobami zbiorowymi nic mogły pomieścić trupów. Filip dc Vałois rozkazał założyć nowe cmentarze za miastem i wybrał ogród przy ulicy Saint-Denis. Ogród

nabył od zakonników. Przyjęło się odtąd, że cmentarze dla zadżumionycb organizowano z dała od miasta.

We Francja epidemie dżumy wybuchały - wyodrębniając ty lko XVI w. - w katach 1544.1545.1548 i 1553. Świadczy to o rozmiarach i tkali społecznej tego zjawiska. W tym czasie, tj. w XVi w. ustalono, żeby cmentarze dla zadżumionych organizować za rzeką.

Dżuma, gdy już zapanowała, pochłaniała wiele ofiar. Np. między 1621 a 1635 r. w Monachium na 100 zgonów, normalnych. dżuma dodatkowo pochłonęła 155. w Augsburgu 195. a w Bayreuth 487. Wybuchała najczęściej w Europie w XVI i XVII w. W Be&ancon (Francja) 40 razy. w Dole (Francja) kilkanaście razy. W 1720 r. dżuma „zaatakowała** Marsylię i Tulon. Przeszło połowa ludności tych miast podła jej ofiarą.

Liczba ofiar i częstotliwość występowania epidemii powodowały paniczny strach u ludzi. Obraz np. Florencji z 16371: „(...) zabarykadowane domy, zakazane ulice, w które zapuszczają się jedynie służby zaopatrzenia albo czasem ksiądz, a częściej bezlitosny patrol, albo. zupełnie wyjątkowo, karoca jakiegoś uprzywilejowanego. któremu zezwolono przerwać na chwilę uwięzienie we własnym domu. Florencja zamarła: nie prowadzi się interesów, nie odprawia nabożeństw. Czasem tylko celebruje się mszę na skrzyżowaniu ulic. czemu przyglądają się nieuważnie z okien przymusowo zamknięci** (F. Brau-deL Struktury codzienności Możliwe i me-możliwe. Warszaw a 1992. s. 77).

Również i społeczeństwo polskie cierpiało na skutek epidemii zwanej czarną śmiercią. Obszerny obraz tego otrzymujemy w książce: J. Kracik. Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy _% Kraków 1991.

„Czarna śmierć** jako zjawisko miała wpływ na różne dziedziny życia. m.in. wpłynęła na kształt umysłów ości Euro

pejczyków. dla których mniej liczyły się straszliwe rozmiary statystyki, a bardziej podziałów-, epidc raiczny wstrząs strachu przed brutalnością, umierania. W strząs świadomościowy i moralny suwał się powoli wydarzeniem kulturowym. „Czarna śmierć** siała sic przyczyną powstania wie-lu wielkich dzieł malarskich. Słynny frak na Composanto w Pizie (1350) - wielkie malowidło żałobne - przedstawiające Sąd Ostateczny, a tematycznie nawiązujące do tematów towarzyszących epidemiom dżumy. Także obraz Giovann»ego deł Bicmdo (Watykan) z XIV w. nawiązuje do tego rodzaju tematów. Obraz w kościele Świętego Piotra w Okowach w Rzymie posiada fresk tematycznie nawiązujący do epidemii dzu-myw 1476 r we Włoszech. W kościele św Michała w Oieggio mrrtwłrłro Nowy jest obraz przedstaw tający Boga uderzającego gromami w zmarłych. Znamienne jest. że po 1348 ł. roku jednej z największych epidemii dżumy w Europie, rozkwitł kult św. Sebastiana męczennika Strzały, które tkwią w ciele św. Sebastiana, odtąd miały powstrzymywać ataki epidemii Niektórzy historycy-mcdicwiści skłonni tą połączyć rozkwit malarstwa obrazującego - tańce śmierci jako przejaw- pokuty oraz rodzaj dokonywanych cgzorcyzmów wobec czarnej śmierci (por. i. Dehunean. Grzech i strach. Warszawa 1994. s. 141 i nasi. )

CZARNE HUFCE

Nazwa formacji wojskowych, zwanych w państwach europejskich od czarów średniowiecza. których powstanic, jak również używane znaki, wiązały się z magią zmarłych bohaterów, mających udziełić wojownikom siły i odwagi. Czarny kolor. kojarzony ze śmiercią, był uważany za najbardziej odpowiedni dla żołnierzy, którzy zadają śmierć i sama giną w walce. Używanie czarnego kolona uniformów wskazywało na godne pochwały cnoty żołnierskie, jakimi odznaczali się ci. którzy je noszą Czerń była prawdopodobnie