Magazyn67601

362

POLITYCZNE DOKTRYNY — POLITYKA GOSPODARCZA

czeniem demokracji w starożytnej Grecji. Mamy tam omówione ruchy demokratyczne w wieku XVII w Anglji, w końcu XVII we Francji, w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Autor nie poprzestaje na faktach historycznych, lecz wnika szczegółowo w mechanizm funkcjonowania instytucyj demokratycznych w państwach współczesnych; omawia oddzielnie rozmaite formy demokracji. Pod względem teoretycznym rozpatruje jej zalety i wypowiada się jako jej zwolennik; stojąc na tern stanowisku, że obecnie nie może ona być wyłącznie tylko polityczną, jak to było dawniej; lecz musi zająć się także podniesieniem bytu materjalnego klas pracujących, w najszerszem słowa tego znaczeniu. Dzieło to zawiera ogromny ma-terjał faktyczny i dużo trafnych i ciekawych spostrzeżeń natury politycznej, napisane jest bezstronnie. Inny zupełnie charakter ma dzieło znakomitego historyka niemieckiego, autora wielkiego i głośnego dzieła w dziejach wojskowości Delbriick’a p. t. „Regierung und Volkswille“ 1920. Autor był zachowawcą umiarkowanym i zwolennikiem monarchji w Niemczech, chociaż nie bezwzględnym, lecz krytycznym. Tezą, której broni, jest twierdzenie, że nawet przy rządach konstytucyjnych, ale nie parlamentarnych władza państwowa liczyć się musi faktycznie z potrzebami szerokich mas i zadawalać je nie gorzej niż się to dzieje w państwach, w których rząd odpowiedzialny jest przed parlamentem. Del-briick przytacza rozmaite ustawy niemieckie na poparcie swych twierdzeń. Dowodzi on też, że prawa budżetowe parlamentu bez odpowiedzialności przed nim rządu wystarczają do tego, aby społeczeństwo miało wpływ istotny na państwo. Słabą stroną twierdzenia tego jest, że nie uwzględnia on faktu, że odmowa budżetu państwa jest ostatecznością, która tylko w razach wyjątkowych może być stosowana i na którą tylko stronnictwa skrajniejsze lewicowe zazwyczaj godzą się. Środek ten więc nie może być używany jako zwykła skuteczna kontrola rządu. To też dzieło Delbruck’a, ciekawe w swych niektórych szczegółach, nie wnosi właściwie myśli nowych w dziedzinie teoryj politycznych. Michels Robert w dziele p. t. „Soziologie des Parteiwesens" 1911, daje obraz życia stronnictw politycznych, które odgrywają wielką rolę w ustroju parlamentarnym. Dzieło to przedstawia nam cenny materjał do psychologji politycznej.

Literatura: Błuntachli: Geschichte des allgemeinen Staatsrechts. MUnchen 1864. — Bamhaks Allgemeine Staatslehre. Berlin

1909.    — Bryce: Modem demokracies. London 1921. — Carś de Malberg: Ccmtribution ó la thłorie głnłrale de VEtat. Parw

1920— 1922. — Duguit: Traiti de droit constitutionnd. Paru

1921— 1925. — EetnUns Elłments de droit constiiuUonnel. Part* 1927—1928. — Janet: Histoire de la science politiąu*. Paris 1918 (przekład polski Rutkowskiej, Poznań 1923). — JelUnek: Allgemeine Staatslehre. BerUn 1921. •— Kot: Andrzęj Frycz Modrzewski. Kraków 1923. — *Łulc*ycki: Nauka o państwie. Warszawa 1929. — MirMn-Guctzóvitcłu Les nouvelles tendences en droit constitutionnd. Paris 1931. — Afon f ©•gułeii;

0    duchu praw. (Przekład Boya Żeleńskiego). Warszawa 1927. — PetraiyckU Tieoria prawa i gosudarstwa. Petersburg 1909—

1910.    — Rchms Geschichte der Staatsrechtswissenschaft. Frei-burg und Leipsig 1896. — Wercczcstyńakl: Państwo antyczne

1    jego renesans. Lwów 1934. —• Znamierowski: Prolegomena do nauki o państwie. Warszawa 1930.

Ludwik Kulczycki.

Polityka gospodarcza.

i. Polityka gospodarcza jednostek i nauka o niej. 2. Polityka gospodarcza społeczeństw. 3. X. zw. nauka polityki ekonomicznej.

1. Polityka gospodarcza jednostek i nauka o niej. Działanie praktyczne jednostek polega na osiąganiu postawionych sobie przez nie celów, uszeregowanych według ich znaczenia dla jednostki w ten sposób, by żaden ważniejszy cel nie pozostał nieosiągnięty wskutek osiągnięcia mniej ważnego. Wobec ograniczoności środków i czasu musi tu następować wybór celów realizowanych oraz wybór w przeznaczaniu środków i czasu do osiągania poszczególnych celów. Wybory te następują refleksyjnie lub bez refleksji, lecz zawsze w sposób subjektywnie celowy. Na tern polega t. zw. zasada gospodarczości, będąca powszechną regułą praktycznego działania ludzkiego. Gdy wybory te tyczą się materjalnych środków zaspokajania po trzeb (t. j. osiągania celów), a więc wielkości dochodu jednostki, w związku zaś z tern i dochodu społecznego, owe wybory, czyli gospodarowanie, stają się działaniem gospodarczem czyli ekonomicznem. W gospodarstwie naturalnem, zamkniętem i wy-miennem, celem działania gospodarczego jest owo wskazane wyżej najlepsze zaspokojenie potrzeb materjalnych i niematerjalnych środkami materjalnemi, ku czemu wskazówki daje t. zw. rachunek użyteczności. Natomiast w gospodarstwie wymienno-pie-niężnem, wobec zobjektywizowania owego wskaźnika celowości gospodarowania przez mechanizm cen i pieniądza, cel ów wyraża