Magazyn66601

352

POLITYCZNE DOKTRYNY

religijnym i umysłowym w Europie, jak również ze stosunkami społeczno-politycz-nemi. Zarówno te ostatnie, jak i walki religijne silnie go zainteresowały. Oburzał się na swawolę szlachty w Polsce, na ucisk ludu wiejskiego i krzywdy wyrządzane mieszczanom; szczególnie zaś powstawał przeciwko nierówności kar za zabójstwo dokonywane przez szlachtę na członkach tej warstwy i na należących do stanów upośledzonych, jak również za popełnienie tego przestępstwa przez chłopa i szlachcica; domagał się za te przestępstwa kary śmierci dla wszystkich co je popełniają bez różnicy pochodzenia. Znaczenie Frycza polega na jego dziele „O naprawie Rzeczypospolitej" napisanego po łacinie. Zyskało ono rozgłos zasłużony w Europie, nie mówiąc już o Polsce. Objął on w niem całokształt zagadnień dotyczących państwa Polskiego, zarazem jednak wypowiedział w niem poglądy ogólne dotyczące władzy państwowej, stosunku jej do obywateli i t. p. mające duże znaczenie i dla innych narodów. Dzieło to wyróżnia się od innych prac tego rodzaju, napisanych przez innych autorów, tern właśnie, że obejmuje całość zagadnień życia państwowego. W poglądach na powstanie państwa, jego naturę i władzę Frycz nie jest oryginalny, idzie w tych zagadnieniach za pisarzami starożytnymi, przeważnie za Arystotelesem. Jednakże jest zdecydowanym zwolennikiem ustroju praworządnego, to znaczy konstytucyjnego, w ścisłem znaczeniu tego wyrazu. W wywodach swoich dużo miejsca poświęca moralności, którą stawia u podstaw zagadnień, zarazem jednak daje wskazówki, w jaki sposób państwo może wpływać na moralność obywateli, to jednak stwierdzić należy odrazu, że idzie za daleko, oczywiście pod wpływem pisarzy starożytnych. Zaleca drobiazgową kontrolę nad życiem prywatnem, a nawet nad pożyciem małżeńskiem, wypowiada się za wprowadzeniem urzędu cenzorów obyczajów i t. p. W tern wszystkiem wychodzi z założenia, że interes publiczny ma większą wagę od prywatnego. Z pośród wszystkich jego poglądów najdonioślejszy jest, że wszyscy obywatele państwa bez różnicy stanów, korzystać winni z jednych równych praw. Pod tym względem wyprzedził on znacznie wszystkich współczesnych mu pisarzy politycznych, nietylko w Polsce, ale wogóle. Żaden inny pisarz nie bronił tak praw ludu wiejskiego, poddanego i uciskanego, jak on właśnie, oprócz równości praw domagając się dla niego i ziemi. Pod względem ustrojowym na szczególną uwagę zasługują ustępy pracy jego dotyczące: sądownictwa, kolonizacji granic Polski dla jej obrony, organizacji szpitali i domów schronienia dla biednych. Całe to dzieło ujawnia wielką miłość Frycza do społeczeństwa, silne poczucie sprawiedliwości społecznej obce na-ogół literaturze politycznej wieku XVI.

4. Francuscy pisarze polityczni wieku XVI. Już w XVI wieku we Francji pisarze polityczni byli zdecydowanymi zwolennikami monarchji ograniczonej, a nawet i demokracji. Było to wynikiem trzech przyczyn: i) niezadowolenia zamożnego i oświeconego mieszczaństwa, które już przedtem domagało się w Stanach Generalnych swobód politycznych; 2) opozycji znacznej części szlachty, której monarchja absolutna pozostawiła wprawdzie przywileje socjalne, ale zarazem pozbawiła znaczenia ściśle politycznego; 3) prześladowania protestantów, którzy nie widzieli dla siebie ratunku innego, jak ograniczenie władzy absolutnej królów. Niektórzy z tych pisarzy przeciwnych absolutyzmowi dowodzili, że dawna monarchja francuska była ograniczona i wzorowa. Do zwolenników władzy absolutnej należeli Claude de Seyssel, autor dzieła „La Grandę Monarchie de France", który dowodził, że trzeba dążyć do utworzenia prawdziwej monarchji narodowej, opartej na silnej armji krajowej i potężnej władzy królewskiej umiarkowanej do pewnego stopnia przez trzy czynniki: 1) religijny, znajdujący swój wyraz w tern, że każdy duchowny może monarsze robić pewne przedstawienia z punktu widzenia praw boskich; 2) prawny, polegający na uprawnieniach parlamentu jako instytucji sądowej, niezapisywania i nieogłaszania ustaw sprzecznych z już istniejącemi; 3) administracyjny niedozwalający rozdawania dóbr państwowych bez zgody parlamentu i Izby Obrachunkowej. Najskrajniejszym absolu-tystą był Guillaume de la Per-r i e r e, który w dziele „Le miroir poli-tique“ wydanem w 1555 — uznaje już całkowitą wszechwładzę polityczną króla. Przeciwko tym prądom wystąpili inni pisarze. Kalwinizm początkowo głównie rozwinął się w miastach w drugiej połowie w. XVI, walka pomiędzy katolikami a kal-