Magazyn66901

355

POLITYCZNE DOKTRYNY

formę rządu Hobbes uważa władzę jednego, a więc monarchję, arystokracja jest o tyle lepsza, o ile zbliża się do niej, gorsza zaś jest o ile mniej się różni od demokracji, gdyż większy udział w rządach pociąga za sobą większą liczbę ludzi bliskich tym co dzierżą władzę, co ma swoje złe strony. Władza powinna być nieograniczona, tego bowiem wymaga dobro państwa, suwerenność nie może być podzielna. Do wolności politycznej Hobbes nie przywiązuje znaczenia, ponieważ, zdaniem jego, jest ona wolnością społeczeństwa jako całości, a nie jednostek, te zaś są wolne, kiedy w życiu prywatnem nie są krępowane, monarchja zaś krępuje je w tym względzie najmniej, w każdym razie mniej, niż inne formy rządu. Występując w obronie absolutyzmu, Hobbes robi zastrzeżenia, które stanowią wyłom w całym jego systemie: ludzie, którzy się zrzekli swej woli i siły na rzecz państwa i jego władzy, nie zrezygnowali z obrony swego życia. Stąd wynika prawo obrony jednostkowej i zbiorowej swego życia; natomiast jednostce nie wolno występować w obronie życia innych. Główne dzieła Hobbes’a są: „De cive“. 1642 i „Leviathan“. 1652. Locke John (1632—1704) był pisarzem liberalno-demokratycznym; poglądy jego omówione zostały w oddzielnym artykule.

7. Francuska literatura polityczna wiekn XVIII i XIX. Montesąuieu Charles (1689—1755) był wybitnym uczonym i publicystą; poznał niemal całą Europę, spędził pewien czas w Anglji, poznawszy tam stosunki polityczne i prądy umysłowe. Mimo wpływów angielskich, wykazał dużą samodzielność, był pionierem kierunku liberalnego we Francji, który oparł na silnych podstawach, posługując się metodą histo-ryczno-porównawczą, wnikając zarazem w psychikę ludzką i we wpływy warunków geograficznych na ludzi i instytucje. Można go też uważać i za uczonego, który przygotował grunt dla socjologji. Przyjmuje on trzy zasadnicze typy ustrojów politycznych: despotję, monarchję i republikę, w której rozróżnia arystokratyczną i demokratyczną jej formę. W despotjach władza całkowicie znajduje się w rękach panującego, jest on nieograniczonym panem, którego nie wiążą nawet prawa przez niego samego ustanowione. Ustrój ten demoralizuje społeczeństwo i naraża je na rozmaite klęski. Monarchja, nawet nieograniczona przez przedstawicieli społeczeństwa, oparta jest na prawach nadanych przez panującego, które są przez niego szanowane. Ustrój taki zapewnia społeczeństwu ciągłość w jego rozwoju. Republika oznacza ustrój, który w ten, czy inny sposób, uzależnia władze od społeczeństwa, które ma tu wpływ decydujący na sprawy publiczne. Należyte funkcjonowanie każdego z tych ustrojów zależy od jakiegoś decydującego w nim czynnika psychologicznego i tak: despotja zależy od strachu, jaki wzbudza u poddanych, monarchję podtrzymuje honor jej przedstawicieli, który wzbudza szacunek i powstrzymuje .władzę od nadużyć; republika arystokratyczna wymaga umiaru od warstwy rządzącej, który umożliwia jej utrzymanie się przy władzy; republika demokratyczna opiera się na cnocie swych obywateli i na miłości ojczyzny. Formy te ustroju państwowego ulegają zwyrodnieniu: najłatwiej ulega mu despotja; monarchja, która narusza własne prawa, niszczy ciała autonomiczne, przeradza się w despotję, republika, która równa rządzonych i rządzących, rodziców i dzieci, która toleruje chciwość i rozdrapywanie mienia publicznego — prowadzi do rozkładu porządku publicznego i anarchji, przez co wywołuje w społeczeństwie reakcję i pragnienie ładu, torując drogę tyranowi do objęcia władzy. Powyższa klasyfikacja ustrojów państwowych, powzięta pod wpływem Arystotelesa, różni się jednak od tej, jaką znajdujemy u niego. Rozróżnianie despotyzmu od absolutyzmu nie jest uzasadnione, gdyż władza nieograniczona przez ustawy siłą rzeczy prowadzi do nadużyć właściwych despotyzmowi. Historja nie zna takiej mo-narchji absolutnej, któraby zupełnie ściśle trzymała się praw przez siebie stanowionych i nieodstępowała od nich, przed ich formal-nem zniesieniem, albo nie interpretowała ich dowolnie, stosownie do okoliczności. Montesąuieu uważa, że dla ustroju monarchi-stycznego najodpowiedniejszemi są państwa średnich rozmiarów, zbyt małe bowiem szybko przeobrażają się w republiki; wielkie zaś upadają, gdyż wielcy panowie, oddaleni od centrum, mogą wyłamać się z pod władzy państwowej, co grozi upadkiem państwa. Natomiast ustrojowi republikańskiemu sprzyja małe terytorjum państwowe, na którem łatwo jest wykonywać kontrolę obywateli nad władzą, umożliwia to powstanie

23*