Magazyn68901

371

Polska.

A. Geografja i stosunki gospodarcze. B. Histo-rja i sprawy polityczne. C. Historja ustroju. D. Odbudowa Państwa Polskiego. E. Główne zasady konstytucji kwietniowej. F. Ustrój administracyjny.

A. GEOGRAFJA I STOSUNKI GOSPODARCZE.

i. Położenie i granice. 2. Obszar i podział administracyjny. 3. Ludność. 4. Klimat, rzeźba terenu, budowa geologiczna i hydrografja. 5. Rolnictwo i hodowla zwierząt. 6. Górnictwo. 7. Przemysł. 8. Handel i flota handlowa. 9. Komunikacje. 10. Struktura osiedli.

1. Położenie i granice. Na najbardziej na wschód wysuniętem międzymorzu europej-skiem, na przedpolu wielkich stepów eura-zyjskich, w stronach, gdzie zbiegają się prawie wszystkie główne granice fizjograficzne między wschodem a zachodem Europy, bo i klimatyczna i florystyczna i zasięgów systemów geologicznych, w miejscu, gdzie po raz pierwszy wielka kontynentalna masa europejska traci kształt bezmiernej, litej bryły i rozczłonkowywać się zaczyna w zespół półwyspów i wysp Europy środkowej i zachodniej, istniał zawsze naturalny obszar dla stworzenia organizmu państwowego, który znowu dzięki swojemu położeniu na rozdrożu mógł się stać albo < kspo-zyturą stepowych ludów wschodu albo też tarczą europejskiego zachodu. I rzeczywiście w głębokim prawieku, jak świadczą

0    tern badania archeologiczne, długo na międzymorzu bałtycko-czarnomorskiem ścierały się te dwa typy kultur, aż wreszcie ugruntowały się tutaj wpływy zachodu, a wraz z tem już w X wieku po Chrystusie między Odrą a Wisłą i jej pobocznemi wykrystalizował się polski organizm państwowy o wyraźnej samodzielności i znacznej sile organizacyjnej. Ekspansja jego zrazu szła przeważnie w kierunku zachodnim, potem zaś nade wszystko wschodnim i stosownie do tego oraz w związku z zachodzącemi prze-grupowywaniami się sił państw sąsiadujących granice państwowej Polski w różnych czasach przybierały coraz to inne kształty

1    zasięgi. Wypadkową tych procesów dziejowych jest również i obecna granica Polski, jak ją na zachodzie zakreślił traktat wersalski z 1919, na wschodzie zaś ryski z 1921. Odwiecznie starą i nie wykazującą nigdzie niemal istotnych zmian pozostała tylko ru

POLSKA

bież południowa, wytknięta lukiem karpackim. Typowa granica naturalna. Natomiast nad Bałtykiem, który stanowićby mógł naszą drugą przyrodzoną ramę graniczną od północy, polski stan posiadania skurczył się obecnie do zaledwie 140 km, z czego w dodatku 68 km wypada na płytką i mało dostępną zatokę Pucką, odgraniczoną od otwartego Bałtyku wąską taśmą półwyspu Helskiego. Wszystkie inne granice Polski są zupełnie umowne i otwarte. I to również stanowi wielką niedogodność, że dzisiejsza Polska swojem terytorjum histo-rycznem obejmuje dwie obce enklawy, a mianowicie wschodnio-pruską, stanowiącą część Rzeszy niemieckiej i gdańską, związaną z Polską tylko niektóremi postanowieniami traktatu wersalskiego, a szczególnie unją celną. Razem lądowa linja graniczna Polski wynosi 5 408 km, z czego 1 994 km przypada na granicę z Niemcami i protektorat Czech, 1 412 km ze Związkiem Socjalistycznych Republik Rad, 561 km ze Słowacją, 361 z Węgrami, 507 km z Litwą, 347 km z Rumunją, 121 km z Wolnem Miastem Gdańskiem i wkońcu 106 km z Łotwą. Ta wielka rozciągłość linji granicznej i przylegających do niej obszarów nadgranicznych, które w dodatku w związku z rozporządzeniami wyda-nemi w latach 1937 i 1938 ze względu na obronność państwa na przestrzeni około 100 000 km’ nie mają pełnej swobody gospodarowania, utrudnia niemało pozycję gospodarczą całej Polski już i tak trudną ze względu na jej kresowe położenie odnośnie do centralnej Europy, której jest częścią. Za inne znowu tego rodzaju utrudnienie należy poczytać wielką stosunkowo średnią odmorską odległość Polski, wynoszącą 360 km, przyczem 21,2°/_c powierzchni państwa odsunięte jest od morza o 300 do 400 km, 21% 400 do 500, 20,1% 500 do 600 i wreszcie 1,2% ponad 600. Takie odległości z natury rzeczy muszą hamować rozwój gospodarczy Polski, tem bardziej, że główne centra jej produkcji i konsumpcji mieszczą się na południu lub w środku państwa, najważniejszemi zaś, a często jedyne-mi furtami naszego handlu zagranicznego są polskie porty morskie. To morze jednak, do jakiego Polska posiada dostęp, nie jest otwarte, ale zamknięte jak mało które na świecie. Z oceanem łączy się ono niezbyt wygodnemi i dość płytkiemi cieśninami duń-

Encyklopedia nauk politycznych

25