CIMG3213

Lepiej niz anegdota, w sprawach zdrowia i higieny informuje korespondencja dwóch lekarzy: Thomasa (ojca) i Edwarda fcym znanego nam już turysty) Browne'ów. Listy dra Thomasa fascynują jako przykład mądrej, rodzicielskiej troski i jako katalog problemów, ktue uczony chce dać pod rozwagę synowi; lecz sprawy zdrowia zajmuj; w nich dalekie miejsce. Ojciec obawia się u syna przede wszyjtkm melancholii, która tak gnębiła Anglików, że zaliczano ją wówczas do narodowych dolegliwości. Uczony autorytet medyczny, Anglik Robert Burton, jako antidotum na melancholię doradzał oglądać mapy i lytiny miast. Krzysztof Radziwiłł zaś liczył, że podróż do Niderlandów wyleczy z tej samej słabości młodego księcia Janusza. Godziny wolne od nabożeństwa, jedzenia i nauki syn winien „na przystojnych rekreacjadi (mełancholiją której on naturaliter podlega, wykorzeniających) trawić, nie kupując ich jednak za pieniądze, bo jeszcze ta aefas (wiek) maże sę zabawić igrzyskami, do których mistrza nie trzeba*.

Wróćmy do Browne'ów. Sir Thomas ma do czynienia z nieśmiałym młodzieńcem i zachęca go parokrotnie, by odrzucił pudor runku (wieśniacze zawstydzenie — określenie wówczas stereotypowe), co mogłoby go skompromitować w oczach Francuzów. „Gospodaruj tak dobrze, jak umiesz — pisze — i nie czyń zbędnych wydatków, ale nie zaniedbuj się i nie wpadaj w melancholię, bo rozmowa może przynieść ci nieco ulgi*. Kilka rad rzuconych w listach powinno, zdaniem ojcą pomóc utrzymać zdrowie: „Wyruszaj w drogę wcześnie, jak zechcesz jedz mało winogron i owoców albo nie jedz ich wcale, aJe wszystko przegryzaj chlebem; u nas wszystko spokojnie w sprawach religijnych i państwowych L-ł*. Charakterystyczne jest przejście do innych tematów. Między podobnymi radami-informacjami tu i ówdzie znajdzie się przypomnienie o trawieniu w chłodne listopadowe poranki, rady by uniknąć stref zagrożonych epidemią — i to byłby cały katalog spraw zdrowotnych. Sir Thomas Browne, lekarz, nie żywi najwyraźniej obaw w związku z podróżami swoich synów.

Czystość nie kojarzy się w owych czasach ze zdrowiem a brud z zakażeniem. Nie znaczy to, że standardy wymagań higienicznych są bardzo niskie; są raczej odmienne od naszych. Rzecz charakterystyczna: inne są wymagania dotyczące czystości odzieży, a inne czystość ciała. Pranie koszul należy do podstawowych oozveii w wwrfarinrii

iiobłctwo

Su*

^todiice słońce, mawiał jeden do drugiego: ecce nasz wróg |uz się vch warunkach można było chodzrć cały czas HjtaJulil sastrów nie kojarzył chyba czystości z obroną przed Jobami, ale na wszy w tej drodze żałośnie narzekał. Któregoś dnia ujedli wreszcie towarzysze podróży w krzakach przydrożnych, ^tfuWi na Śmierć sporo wielkich, odkarmionych bestii, jednak ich gryzienie nie ustało".

Robactwo w podróży to głównie specjalność gospód.

Geografa brndu czy geografia'czystości? Różnica ujęcia wynikać może z doznań podróżujących cudzoziemców; z warunków, w których wyrośli. Biegun czystości tkwi niezmiennie w Holandii. Jest to od dawna ugruntowany truizm; każdy turysta się tym zachwyca, i od Holandii tego oczekuje. W epoce, gdy nie istniał przemysł chemiczny, a Renem i Mozą płynęła woda, nie ścieki, czystość ta obejmowała dom i całe środowisko. Chwalono też czystość miast szwajcarskich. „Przybyliśmy do Zurychu -wspominał rok 1537 Benvenuto Cellini — cudownego miasta, czystego

8ieguna brudu trudno natomiast szukać w jakimś jednym kraju europejskiml Brud był powszechnym atrybutem biedy, nędzy i zacofana-To przekonanie zdaje się podzielać wielu podróżnych, a myśl '^{G We w,aśc,w}y sobie systemat. W XVIII wieku tak to ^{1 wie} . ^z'^ern,e polskie Niemiec, J.E. Biosfer: „A jeszcze parę S»W o zarzucie, który tak powszechnie i tak głośno robią Polakom .°"^,eczy:5t°^!W dobrych domach Warszawy panują niewątpliwie wielki porządek i wielka czystość, lecz najniższa klasa odznacza się Drodem w ubiorze, jadle, mieszkaniu itd. Lecz czyż to pochodzi stąd. że są Polakami, czy raczej stąd, że są biedakami i niewolnikami? Bez względu na wymogi klimatu i inne potrzeby zawsze lud, u którego panuje największy dobrobyt, bywa także najschludniejszy, na dowód niechaj i tu posłużą szlachetni Anglicy w porównaniu z Francuzami, Włochami itd. Czy może u naszych poddanych w Westfalii lub w innych niemieckich prowincjach wygląda bardzo przyjemnie? To samo nieszczęście, które prostych Polaków poniża aż do nikczemnego całowania stóp l_i doprowadza ich także do obojętności na brud".

HISZPAŃSKIE NOCNna

___podróżny muMJl uchowąć ostrożność- JÓw&Jh

Chcąc utrzymać    ^^.wąy, jak pozbywano .w nicczy»-

przynajmniei ąyąorówP^^

lołd

angielski tak ptm o Madrycie: