CIMG4090

7. Wpływ czynników fizycznych i chemicznych na wirusy

Wirus we wrażliwej komórce ulega reprodukcji, natomiast pozakomórkowo jest nieczynny. Zadziałanie czynników Fizycznych lub chemicznych, albo ich współdziałanie, może prowadzić do zmian w powyższych prawidłowościach. W zależności od działającego czynnika i parametrów jego działania zależy, jakie to będą zmiany. Może dojść do rozmaitych odchyleń cech biologicznych cząstki wirusowej (np. jej inaktywacji, mutacji). W przypadku inaktywacji może być następstwem utraty przez wirusowy kwas nukleinowy swej podstawowej czynności, albo też kwas nukleinowy pozostaje nienaruszony, lecz wskutek zmian w powierzchniowych strukturach wirusa (np. denaturacja białka) nie dochodzi do uwolnienia kwasu nukleinowego. W przypadku mutacji zmiany dotyczą kwasu nukleinowego, a więc genetycznych cech wirusa. Przykłady zmian podano w tab. 6.

Tabela 6. Wpływ niektórych zmian nuklcotydu w kodonic

Zmiana kodonu	Typ zmiany	Kolejność nuklcotydu w kodonic	Zmiana aminokwasu
AUU - GUU	A i G	1	Ile — Val
GUG fjg AUG	G I A	1	Val — Met
CGU - UGU	c - u	1	Arg -» Cys
AGA - AAA	A - G	2	Arg — Lys
UCG - UUG	C i U	2	Ser — Leu
ACU -* AUU	c - u	2	Thr — Lic
GGA — GGC	A-C	3	Gly
GGA — GGG	A - G	3	Gly
GGA —4 GGU	A - U	3	Gly
CAG — UAG	c - u	'• i	Glu - kodon końcowy
AAA — UAA	A - U	■	Lys - kodon końcowy
UGG - UAG	G - U	2	Trp - kodon końcowy
CUG - AUG	C - A	1	Lcu — Met również Leu - kodon początkowy

Czynniki prowadzące do inaktywacji wirusów można uszeregować w zależności od ich docelowego działania na: nukleotropowe, proteinotropowe i o ogólnym działaniu. Do pierwszych należą promienie nadfioletowe o długości fali 260 nm, formaldehyd, kwas azotawy, hydroksylamina, produkty rozpadu pierwiastków radioaktywnych wbudowanych do kwasów nukleinowych, jak ³²P lub ^łH. Do czynników o działaniu na białko należą promienie nadfioletowe

0    długości 235 nm, temperatura, enzymy proteolityczne, słabe kwasy, związki działające na wiązania sulfhydrylowe.

Najistotniejszymi czynnikami o działaniu na związki tłuszczowe są rozpuszczalniki tłuszczowe i lipazy. Do czynników innych należą promieniowanie X, związki alkalizujące i czynniki fotodynamiczne.

Przy zastosowaniu promieni nadfioletowych trzeba się liczyć z możliwością reparacji uszkodzonego kwasu nukleinowego przez wiele mechanizmów enzymatycznych i genetycznych.

Promienie X wywierają działanie bezpośrednie i pośrednie. W następstwie bezpośredniego działania powstają krótkotrwałe związki reaktywne w wirionie

1    wokół niego, powodujące jego uszkodzenie. Następstwem pośrednim są długotrwałe toksyczne produkty pochodzenia środowiskowego.

CZYNNIKI FIZYCZNE

TEMPERATURA

Temperatura należy do czynników wywierających szczególnie silny wpływ na wiele właściwości wirusa, a zwłaszcza na utrzymywanie się lub utratę jego zakaźności. Działanie to może być znacznie zmniejszone przez obecność na powierzchni wirionu związków białkowych, pochodzących ze środowiska replikacji wirusa lub obecnych w środowisku, w którym wirus znajduje się w okresie oddziaływania podwyższonej temperatury.

Między wirusami występują różnice we wrażliwości na temperaturę pokojową, czy też na wyższe temperatury. Jednak dla wielu wirusów wartości te są podobne. Można przyjąć, że temperatura pokojowa (18°-20°C) działa stosunkowo nieznacznie unieczynniająco na wirusy, które na ogół zachowują wówczas swą zakaźność przez wiele godzin lub dni. Jednak są wirusy (np. odry i różyczki), u których już w ciągu kilku godzin w temperaturze pokojowej stwierdza się zmniejszenie miana zakaźnego. Ma to np. istotne znaczenie przy ustalaniu zasad przechowalnictwa wirusów, a w przypadku szczepionek zawierających wymienione wirusy odry i różyczki (atenuowane) zalecenia natychmiastowego ich użycia po rekonstytucji ze stanu liofilizowanego.

Natomiast temperatury podwyższone (np. 60°C) unieczynniają wirusy już po 30 min. Do wyjątków należy wirus zapalenia wątroby B, wytrzymujący temperaturę 60°C nawet przez 12 h.

Niskie temperatury sprzyjają natomiast zachowaniu aktywności zakaźnej oraz właściwości antygenowych wirusów. Dotyczy to zwłaszcza warunków w temp. poniżej 0°C, szczególnie przy przechowywaniu wirusów w temperaturach głębokiego zamrożenia (w zamrażarkach w temp. -70°C lub w płynnym

53