CIMG4098

w komórce. Jeżeli określenie zbioru wirusa zostanie wykonane z opóźnieniem to należy liczyć się ze stopniowym zmniejszeniem miana aktywnych wirionów głównie w następstwie ich unieczynnienia cieplnego i zmniejszenia aktywności metabolicznej komórek.

Poszczególne fazy zakażenia wirusowego komórki mają swe szczególne cechy, zróżnicowane w zależności od wirusa zakażającego i komórki zakaźnej. Pewne podstawowe i wspólne cechy można jednak scharakteryzować w sposób podany niżej.

ADSORPCJA

Wirusy adsorbują się na powierzchni komórki na zasadzie procesu fizykochemicznego, w którym ujawniają się różnice ładunków reagentów (wirusa i komórek) oraz przyciągające siły cząsteczkowe.

Adsorpcja zachodzi w obecności elektrolitów, najczęściej w obecności jonów wapniowych, które prawdopodobnie zobojętniają nadmiar anionów cząstek wirusa i powierzchni komórki. Proces adsorpcji jest przyspieszony w obecność poliwalentnych kationów w małych stężeniach; natomiast zwiększone stężenia proces ten hamują. W procesie tym grupy aminowe wirusa reagują z grupami fosforanowymi błony komórkowej.

Wspomniane wyżej receptory komórkowe, wiążące wirusa, mogą być dwojakiego rodzaju: mukoproteinowe i lipoproteinowe. Receptory mukoproteino-we wiążą ortomyksowirusy oraz paramyksowirusy, a więc takie wirusy, jak wirus grypy, nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych, choroby Newcastle, wirus odry. Zakończenie tego typu receptorów stanowi kwas N-acetyloneur-aminowy (kwas sialowy). Receptory te wirus grypy napotyka w różnych komórkach. Przykładem mogą być komórki błon cytoplazmatycznych zarodków kurzych.

Receptory można usunąć z powierzchni komórek działaniem czynnika niszczącego receptory (RDE - receptor destroying enzyme), obecnego w przesączu hodowli przecinkowca cholery, lub za pomocą oczyszczonego enzymu neuraminidazy. Jeżeli po takim zabiegu dodamy wirusa, to nie dochodzi do jego adsorpcji na takich komórkach.

Do odczepienia kwasu neuraminowego z mukoprotein komórki dochodzi również w następstwie enzymatycznego działania neuraminidazy obecnej u orto- i niektórych paramyksowirusów. Wirus grypy nie jest również zdolny adsorbować się do receptorów komórkowych, jeżeli powierzchniowe struktury białkowe wirusa zostaną rozłożone działaniem pronazy.

Receptory wiążące wirusa mogą występować również w komórkach, które nie stanowią substratu właściwego do replikacji wirusa. I tak w przypadki ortomyksowirusów może dojść do adsorpcji na receptorach krwinek czerwonych człowieka lub ptaków. Wówczas w następstwie powstających wiązań dochodzi do aglutynacji krwinek (hemaglutynacja wirusowa). Jest to zjawisko szybkie i powtarzalne, dzięki czemu znalazło szerokie zastosowanie w diagnostyce wirusologicznej.

Z tak zaglutynowanych krwinek czerwonych można uwolnić wirusa w wyższonęj temperaturze. Oznacza to, że procesy adsorpcji i elucjimogąft

wykorzystane do otrzymywania oczyszczonych preparatów wirusa. Zjawisko uwalniania (elucji) wirusa zachodzi w następstwie enzymatycznego działania neuraminidazy.

Takie wirusy, jak enterowirusy, arbowirusy i wirusy herpes, są adsorbowane na lipoproteinowych receptorach komórkowych. W tym przypadku istotne znaczenie mają wiązania sulfhydrylowe receptorów. Również i dla tych wirusów istnieją receptory na powierzchni krwinek czerwonych człowieka i rozmaitych zwierząt. Wirusy te aglutynują krwinki, co również znalazło zastosowanie diagnostyczne. Inhibitorami dla tych wirusów są fosfolipidy, a że mogą być one obecne w surowicach, tym samym mogą być w odczynach zahamowania hemaglutynacji przyczyną nieswoistych dodatnich wyników (nie będących następstwem działania swoistych przeciwciał). Inhibitory te można usunąć z surowicy np. za pomocą lipidowych rozpuszczalników lub adsorpcji na kaolinie.

Tak więc, krwinki czerwone, dzięki temu, że na ich powierzchni znajdują się lipoproteiny i mukoproteiny, są dogodnym substratem do adsorbowania licznych wirusów, a tym samym stwarzają wiele możliwości metodycznych, przydatnych także w diagnostyce chorób wirusowych.

PRZENIKANIE (PENETRACJA)

Przenikanie (penetracja) wirusa przez ścianę komórki do przestrzeni cytopla-zmatycznej i jego los do chwili zapoczątkowania ekspresji wirusowego genomu nie są całkowicie poznane, a właściwie - stopień poznania różnych wirusów jest zróżnicowany, na ogół jednak daleki od całkowitego wyjaśnienia. Stąd podstawowe, niejako sumujące, rozeznanie wskazuje, że w zasadzie można przyjąć różne formy przenikania, a mianowicie za pomocą: pinocytozy, endocytozy (albo wi-ropeksji), fuzji wirusowej osłonki ze ścianą komórki lub przez translokację.

Pinocytoza lub endocytoza są procesem, przy którym ściana komórkowa w miejscu adsorpcji wirusa wpukla się do wnętrza komórki, prowadząc do wprowadzenia wirusa. Następnie tę funkcję przejmują enzymy, reakcje chemiczne, prowadząc do uwolnienia wirusa, usunięcia kapsydu, uwolnienia wirusowego kwasu nukleinowego, który w określonych miejscach zapoczątkuje dalsze procesy.

Niektóre wirusy (np. grypy, parainfluenzy) mogą jednak utracić swoją osłonkę białkową już w momencie przechodzenia przez błonę komórkową wkrótce po adsorpcji do powierzchni komórki. Komórka w tym przypadku dysponuje własnymi lipazami - uwalniającymi lipidy z wirionów, i proteaza-mi - rozbijającymi hemaglutyninę, a nawet białko nukleokapsydu. Takie przenikanie zachodzi przez fuzję osłonki wirionowej z błoną komórkową.

Wynik obu powyższych procesów przenikania wirusa do komórki jest jednak taki sam - z wirusa zostaje uwolniony kwas nukleinowy.

Jednak w przypadku takich np. wirusów, jak wirus krowianki, proces ten jest o wiele bardziej złożony. Po częściowym uwolnieniu zewnętrznym dwuwarstwowej osłonki dochodzi do syntezy tzw. enzymu odsłaniającego, który jest zakodowany w genomie wirusa i który następnie kończy deproteinizaq’ę wirio-nu. Dochodzi do uwolnienia kwasu nukleinowego. Uwolniony kwas nukleinowy ulega replikacji oraz koduje syntezę białkowych składników wirusa.

69