CIMG4138

10. Diagnostyka wirusologiczna

Postulaty Kocha, sformułowane w odniesieniu do zakażeń bakteryjnych, dotyczą również zakażeń wirusowych. Ich treść można ująć następująco:

a)    z badanego materiału niezbędna jest izolacja czynnika chorobotwórczego;

b)    izolowany czynnik chorobotwórczy powinien wywołać te same zmiany patologiczne w organizmie innego osobnika;

c)    na skutek zakażenia człowieka lub zwierzęcia powinny pojawić się swoiste przeciwciała reagujące z etiologicznym czynnikiem chorobotwórczym, będące dowodem przebytego lub aktualnego zakażenia i nabytej odporności.

Zasady te zachowują stale swą aktualność w stosunku do większości znanych zakażeń wirusowych, z tym, że należy liczyć się z właściwościami osobniczymi organizmów oraz z różnicami nawet pomiędzy szczepami tego samego typu wirusa, które mogą rzutować na częstość izolacji wirusa i wystąpienie dodatnich odczynów serologicznych. Poza tym, znając obrazy kliniczne określonych zakażeń i dysponując danymi epidemiologicznymi, można oprzeć się wyłącznie na badaniu wirusologicznym (izolacji i identyfikacji wirusa) lub na badaniu serologicznym. Natomiast w przypadku wykrycia nowego wirusa jest celowe uzyskanie danych odpowiadających wszystkim trzem typom informacji.

Oprócz tego należy pamiętać, że niektóre wirusy wywołują określony typ zachorowań; na ogół zdecydowanie różniący się od innych (np. wścieklizna i poliomyelitis — zajęcie ośrodkowego układu nerwowego). Należy także brać pod uwagę fakt. że podobne zespoły kliniczne wywoływane są przez wirusy należące do różnych typów klasyfikacyjnych (np. pikomawirusy, myksowirusy - zajęcie dróg oddechowych).

Powyższe rozważania dotyczą głównie ostrych zakażeń wirusowych, w przypadku których metody diagnostyki wirusologicznej zostały szczególnie rozbudowane i są szeroko stosowane oraz, co jest niezmiernie istotne, interpretacja wyników jest w tych przypadkach stosunkowo prosta. Diagnostyka staje się trudniejsza w przypadkach zakażeń przewlekłych oraz powoli rozwijających się, a także chorób autoromuaizacyjnych. Wówczas pojawiają się nowe problemy, zarówno metodyczne i interpretacyjne, jak i związane z faktem izolowania różnych wirusów z określonych jednostek klinicznych.

Jeszcze inaczej będzie się kształtować podejście do ustalenia rozpoznania w przypadkach interakcji genomu wirusowego z genomem komórki. Wówczas trzeba znacznie dłuższego czasu, aby uzyskać dowody, wskazujące na pierwotny udział określonego wirusa w rozwijających się zmianach chorobowych.

Ogólnie diagnostyka wirusologiczna zakażeń wirusowych opiera się na: izolacji i identyfikacji wirusa lub wykazaniu obecności składników wirusowych (antygeny, geny) w odpowiednio dobranym materiale pobranym od chorego (badanego) osobnika. Należy podkreślić, że powodzenie tego kierunku diagnostycznego zdecydowanie zależy właśnie od doboru materiału do badania.

Drugi kierunek diagnostyczny to badania mające na celu wykazanie pojawienia się i(lub) wzrostu swoistych przeciwciał dla określonego wirusa, a więc odpowiedzi immunologicznej organizmu. Zasadą jest tu badanie co najmniej dwóch próbek surowicy pobranych w odpowiednim odstępie czasu: jednej -możliwie najwcześniej w ostrej fazie choroby, drugiej - z późniejszego okresu. Jednak w niektórych zakażeniach i za pomocą określonych metod istnieje możliwość postawienia diagnozy na podstawie jednego tylko badania serologicznego, ujawniającego szczególnie charakterystyczną cechę odpowiedzi immunologicznej.

W obu kierunkach diagnostycznych istnieje kilka podstawowych zasad postępowania, których rygorystyczne przestrzeganie jest warunkiem uzyskania miarodajnych wyników. Należą do nich: dobór właściwego materiału diagnostycznego, właściwe jego pobranie i w odpowiednim czasie, przechowywanie i transport, prawidłowe wstępne opracowanie tego materiału, posługiwanie się metodami, próbami kontrolnymi i wystandaryzowanymi odczynnikami diagnostycznymi, zapewniającymi wiarygodność wyniku.

W tab. 18 zestawiono informacje dotyczące materiału do diagnostyki, przydatne do właściwego ukierunkowania oznaczeń przy zajęciu określonych tkanek/narządów z określonymi zespołami objawów chorobowych. Natomiast w tab. 19 i 20 prezentowane są metody stosowane w diagnostyce wirusologicznej. Zestawienia zawarte w tych tabelach mogą być przydatne przy podejmowaniu decyzji, jaki materiał należy pobrać i jakimi metodami aę posłużyć, aby uzyskać najwyższy stopień prawdopodobieństwa wyniku o istotnym znaczeniu dla postawienia rozpoznania. Charakterystykę poszczególnych grup technik diagnostycznych przedstawiono w następnych podrozdziałach.

PRZESŁANKI DIAGNOSTYKI WIRUSOLOGICZNEJ

Przesłanki wirusologicznego postępowania diagnostycznego można streścić następująco:

Wirusologiczne postępowanie diagnostyczne ma wiele cech szczególnych, wynikających z istoty samego wirusa. Najistotniejszymi, z diagnostycznego punktu widzenia, cechami wirusa są: małe wymiary, budowa, namnażanie (replikacja) wyłącznie we wrażliwej komórce, namnażanie się w dużych ilościach i na ogół w krótkim czasie, duża typowa swoistość antygenowa wirusów, ich silne właściwości immunogenne, zdefiniowani naturalni i doświadczalni

141