CIMG4167

ciała przeciwidiotypowe (anty-Id) zawierają z kolei strukturę będącą wewnętrznym („pozytywowym”) odbiciem antygenu. Struktura rejonu zmiennego cząsteczki przeciwciała anty-Id naśladuje zatem strukturę determinanty (epitopu) antygenu indukującego konformację Id. Na podstawie tych przesłanek, wynikających z wcześniej wspomnianej teorii Jernego o sieciowej idiotypowęj regulacji procesów odpornościowych, podjęto próby zastosowania przeciwciał anty-Id jako potencjalnych szczepionek, m.in. przeciwwirusowych.

Przeciwciała neutralizujące wirusa poliomyelitis i wirusa wścieklizny uzyskano u myszy immunizowanych preparatami odpowiednich anty-Id. W podobny sposób uzyskano również dowody wzbudzenia odporności zarówno komórkowej, jak i humoralnej, chroniącej zwierzęta przed zakażeniem wirusem Sendai (myszy) i wirusem zapalenia wątroby B (szympansy).

Mimo stosowania dużych dawek obcogatunkowych globulin o swoistości anty-Id nie spostrzegano u szczepionych zwierząt objawów nadwrażliwości. Wyniki badań z zastosowaniem przeciwciał monoklonalnych anty-Id mogą pozwolić w przyszłości na znaczne zmniejszenie tej dawki. Na podstawie zachęcających wyników tych badań można obecnie przewidywać podjęcie prób zastosowania przeciwciał anty-Id jako nowego typu szczepionek w poszczególnych przypadkach, np. u osób, które reagują niedostatecznie lub nie reagują wcale na szczepienie szczepionkami klasycznymi, syntetycznymi lub otrzymanymi metodami rekombinacji DNA. W dalszej przyszłości można oczekiwać prób stosowania szczepionek anty-Id w profilaktyce zakażeń wirusowych, w których nie udało się dotąd żadnymi metodami wytworzyć skutecznych i bezpiecznych szczepionek.

POWSZECHNE STOSOWANIE SZCZEPIONEK WIRUSOWYCH

Zasady stosowania szczepionek wirusowych zmieniały się w miarę gromadzenia obserwacji. Uwzględniają one z jednej strony sytuacje epidemiologiczne określonych zakażeń wirusowych, z drugiej strony — immunologiczną aktywność szczepionek oraz konieczność starannej kontroli zarówno skuteczności szczepionek, jak i związanych z ich podawaniem objawów niepożądanych. Wreszcie uwzględniają one ewentualne przeciwwskazania do stosowania określonej szczepionki.

W przypadku zakażeń wirusowych o dużym znaczeniu epidemiologicznym istotne jest wprowadzenie masowych akcji szczepiennych w odpowiednim okresie. I tak na przykład w przypadku szczepień ochronnych przeciwko grypie istotne jest stosowanie szczepionek z aktualnych szczepów epidemicznych i prowadzenie szczepień przed sezonem epidemicznym (na ogół jest to sezon późnojesienny i zimowy). Ze względu na szczególne zagrożenie oraz rolę rezerwuaru szczepieniami należy obejmować w pierwszej kolejności grupy społecznie i zawodowo szczególnie istotne (ośrodki szkolne, zakłady pracy, komunikacja, pracownicy służby zdrowia, wojsko itp.) oraz grupy podwyższonego ryzyka — ludzie starsi, z chorobami układu krążenia, układu oddechowego, niedoborami odpornościowymi różnej etiologii.

W przypadku szczepień przeciwko poliomyelitis jest istotne wkraczanie ze szczepieniami w najwcześniejszym okresie, aby już u kilkumiesięcznych dzieci, szczególnie narażonych na zakażenie i występowanie porażeń, wytworzyć stan odporności. Powtarzane rewakcynacje umożliwiają utrzymywanie zarówno indywidualnej, jak i populacyjnej odporności na zadowalającym poziomie.

Zaleca się również dodatkowe szczepienia przeciwko poliomyelitis osobom dorosłym, udającym się w rejony endemicznego występowania tej choroby.

W przypadku odry zaleca się wprowadzenie szczepień po ustąpieniu odporności przekazanej przez matkę, ale w miarę możności przed okresem największej zapadalności (od drugiego do piątego roku żyda), a więc na ogół między 13 a 15 miesiącem żyda. Są kraje, które wprowadziły dodatkową rewakcynację (aspekty podostrego stwardnienia zapalenia mózgu oraz niedostateczna odporność populacyjna). Rew akcy nacja została w ostatnich latach wprowadzona również w Polsce.

Stosowanie szczepień przeciwko wściekliźnie jest determinowane doraźnymi wskazaniami, a przeciwko żółtej febrze prowadzi się szczepienia osób udających się w rejony występowania tych zakażeń.

Skuteczność immunologiczna określa liczbę dawek wirusa szczepionkowego, zalecaną do podawania. W przypadku szczepionek atenuowanych przeciwko odrze, nagminnemu zapaleniu ślinianek przyusznych i różyczce wiadomo, że jednorazowa dawka może zapewnić wieloletnią odporność dla dominującej liczby szczepionych (ponad 90%). Równocześnie wiadomo już z wieloletnich obserwacji, że nawet masowe akcje szczepień tymi szczepionkami nie eliminowały ze szczepionej populacji wirusa zjadliwego, który nadkażając osoby szczepione, nie powoduje u nich następstw chorobowych, lecz działa jak dawka przypominająca (dotyczy osób seropozytywnych). Jednak należy się liczyć z dwoma zjawiskami: 1) zróżnicowanego w czasie utrzymywania się odporności u indywidualnych osób szczepionych, 2) zmniejszania krążenia wirusa „dzikiego” w następstwie masowych szczepień. Stąd też istotne jest wkraczanie w odpowiednim czasie z rewakcynacją. Na przykład przy szczepieniu małych dzieci przeciwko różyczce (też w przypadku stosowania szczepionki wieloważnej zawierającej wirusy atenuowane odry, nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych i różyczki) jest wskazana rewakcynacja w wieku poprzedzającym wkroczenie w wiek rozrodczy, aby zapewnić, wysoki stopień odporności przyszłym matkom. Drugim elementem istotnym jest stężenie wirusa w danej dawce szczepionki. Dobrane stężenia uwzględniają dawkę (stężenie replikującego się wirusa atenuowanego) minimalną zapewniającą najwyższą odpowiedź organizmu przy niezwiększonej możliwości niekorzystnego działania wirusa atenuowanego. Tę kwestię omówiono również w podrozdziale dotyczącym immunizacji w niedoborach odpornościowych, a także w odpowiednich rozdziałach części szczegółowej, zwłaszcza w rozdziale nt. wirusa odry.

Skuteczność stosowanych masowo szczepionek określa się głównie dwiema metodami: serologiczną i epidemiologiczną.

1. Metody serologiczne informują o stopniu poszczepiennej konwersji serologicznej (jaki odsetek szczepionych odpowiedział wytworzeniem swoistych przeciwciał oraz stężenie tych przeciwciał). Wyżej wymienione atenuowane szczepionki, prawidłowo przechowywane i podawane, dają średnią konwersję serologiczną ok. 95% (dochodzącą do 100% szczepionych).

199