c (32)

w jego otoczeniu. Ze względu na pełnione role. dziecko identyfikuje się z rodzicem tej samej płci. Badania wykazują, że inne cechy wiążą się z rolą mężczyzny, inne zaś z rolą kobiety i dlatego otoczenie zachęca dziewczynki i chłopców do przejawiania odmiennych zachowań. Otóż, od dziewczynek wymaga się uległości, zależności, posłuszeństwa podporządkowania i umiejętności związanych z prowadzeniem domu i wychowaniem dzieci. Zaś od chłopców wiary we własne siły, dążenia do osiągnięć, sukcesów, niezależności w podejmowaniu i realizacji wyzwań.

W trakcie zabawy dzieci uczą się pełnienia ról. W wieku przedszkolnym ustalają się też preferencje dotyczące zabawek, a w zachowaniach dzieci spostrzega się określony typ zachowań zgodnych z kulturowym stereotypem. Niemałe znaczenie w ich adaptowaniu mają rodzice. Wpływają oni na dziecięce wyboiy, dostarczając różnych zabawek: dziewczynkom - lalek, misiów, naczyń kuchennych, zestawów fryzjerskich, itp., a chłopcom — klocki, komplety do majsterkowania, samochody itp. i jest to częstsze w wypadku dziewczynek niż chłopców. Przez ofiarowane zabawki otoczenie określa rodzaj i miejsce aktywności dziewczynek i chłopców. Pokazuje, że najwłaściwszym miejscem dla dziewczynki jest dom, a zajęciami - prace z nim związane (pranie, sprzątanie, gotowanie, opieka nad dziećmi, itp.). „Etykietowanie ze względu na płeć ma wpływ na zachowanie dzieci. Gdy czynności lub przedmioty są uważane za właściwe dla którejś płci, dzieci wybierają te przypisywane własnej płci, a unikają tych, które są odpowiednie dla płci przeciwnej. Dzieci wykazują tendencje do lepszego wykonywania czynności i zadań zaetykietowanych zgodnie z ich własną płcią niż tych, które mają etykietę płci przeciwnej” [Vasta, Haiti, Miller 1995, s. 566].

Dzieci, odtwarzając różne role rodzinne i zawodowe „odgrywają” je zgodnie z płcią. I tak dziewczynki zwykle odgrywają role kobiece, zaś chłopcy męskie, ponieważ płeć jest biologicznym atrybutem roli społecznej. Dla chłopców i dziewczynek często zarezerwowane są odmienne zabawy. Poza tym zabawy dziewczynek są bardziej uporządkowane pod względem jasnych, czytelnych reguł, a także podejmowanie nowych działań następuje wówczas, gdy poprzednie zostały skończone. Natomiast u chłopców jedna forma aktywności przerywana jest po to, by rozpocząć drugą która też nie zawsze doprowadzana jest do końca [Łaciak 1998]. Charles Bried twierdzi, że „wszelka zabawa dziewcząt jest przede wszystkim oparta na poszanowaniu prawa (...). Chłopcy, przeciwnie czują się źle w sytuacjach z góry ustalonych, niezmiennych” [1963, s. 2561.

Rola daje dziecku satysfakcję wykonywania czynności jeszcze nieosiągalnych, ale wymarzonych. Wiedza o roli sprawia, że następuje uogólnienie tych cech i prawideł postępowania osób z otoczenia (jak już wcześniej wspominałam najpierw bliższego, a później dalszego), które szczególnie mocno działają na wyobraźnię dzieci. Dzieci, grając role lekarza, strażaką policjantą nauczycielki znajdują się pod kontrolą rówieśników, biorących udział we wspólnej zabawie. To właśnie rówieśnicy obserwują, pilnują, by wszystkie cechy, prawidła, sposoby zachowania dotyczące danego zawodu były przestrzegane, by wszystko było takie same jak w świecie dorosłych. W ten sposób wiedza dzieci o poszczególnych zawodach jest wciąż korygowana i utrwalana właśnie w zabawie.

Bezpośrednim celem zabawy dziecka jest dokonanie takich przekształceń, jakich dokonują dorośli w toku swego działania. Jednak jego realne możliwości w zakresie zastosowania takich samych sposobów i środków-narzędzi stosowanych przez dorosłych są ograniczone. Dziecko, nie mając odpowiednich narzędzi używa tak zwanych przedmiotów zastępczych, dzięki nim może naśladować czynności dorosłych mimo braku odpowiednich narzędzi. Ten sam przedmiot może pełnić wiele różnych funkcji. Początkowo rekwizyty w zabawach tematycznych są wielofunkcyjne i mało skomplikowane.

I tak patyk - może zastępować strzykawkę, termometr, łyżeczkę; klocek - słuchawkę, stetoskop, maszynkę do golenia. (Oznacza to, że wyobraźnia zastępuje dziecku wszystkie brakujące elementy.) A zastępcze używanie przedmiotów nie oddala dziecka od rzeczywistości, lecz pozwala mu się do niej zbliżyć.

W starszym wieku przedszkolnym dziecko, bawiąc się przedmiotami zastępczymi zaczyna brać pod uwagę ich kształt, wielkość, barwę i domaga się zabawek, które są wiernymi kopiami przedmiotów, jakimi posługują się dorośli. A więc im bardziej realizm wysuwa się na pierwszy plan w życiu dziecka, tym prawdziwszych zabawek sobie ono życzy.

„Dzięki wytrwałości w działaniu, obserwowaniu skutków własnych osiągnięć z osiągnięciami dorosłych, oraz także dzięki interwencji dorosłych i udzielaniu przez nich pomocy dziecko zapoznaje się coraz dokładniej z budową różnych przedmiotów, narzędzi i z ich właściwym sposobem posługiwania się nimi” [Szuman 1955, s. 96]. Dzieci sześcioletnie w zabawach tematycznych nie ograniczają się już tylko do powtarzania znanych z życia codziennego czynności, lecz przyjmują na siebie określone role, naśladując sposób bycia obserwowanych osób. „(...) Nie tylko widzą przedstawicieli różnych zawodów w swym otoczeniu, lecz także dostrzegają jak każdy z nich działa - dobrze czy źle i dokonując oceny, jednocześnie kształtują własny system wartości i własny stosunek do pracy” [Wil-gocka-Okoń 1985, s. 34].

Dzieci starsze lepiej rozumieją istotę i sens zajęć wykonywanych przez ludzi dorosłych, a co za tym idzie zaczynają lepiej dostrzegać społeczne znaczenie pracy i wzajemną współzależność między zawodami.

Zabawa w role stwarza dziecku największe możliwości poznawania i przeżywania otaczającego świata. Jest swego rodzaju formą działalności, w której w postaci zabawy dziecko wprowadza w czyn to, co przedtem zaobserwowało, poznało, przeżyło, czego dowiedziało się i doświadczyło. Dziecko w zabawie tematycznej, biorąc na siebie rolę dorosłych i naśladując ich działania oraz wiążąc te działania z odpowiednimi skutkami:

Wychowanie na co dzień

7