DSC00317 (15)

CIV CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU POEZJI ŁACIŃSKIEJ...

nia do innych realiów polskich. Z kolei różnego typu wstawki wierszowane (epigramy) trafiły do kronik zakonnych i żywotów świętych. Główne obszary tej twórczości stanowiły Wielkopolska z Gnieznem i Poznaniem, Małopolska z Krakowem i Śląsk z Wrocławiem.

Nieco później (XII—XIII w.) dołączyła liryka świecka (a także epika), zawarta we wkładkach poetyckich do dzieł naszych pierwszych kronikarzy: Anonima tzw. Galla, który przeniósł do nas wzorce artystyczne wypracowane głównie we Francji, i Wincentego Kadłubka. Ten ostatni wprowadził do swojej kroniki dialog, reprezentujący popularny w poezji europejskiej gatunek zwany altercatio („spór”).

Stulecie XIII przyniosło znaczny rozwój poezji liturgicznej, co wiązało się zwłaszcza ze wzmożonym kultem św. Stanisława (tutaj jako autor szczególnie zasłużył się dominikanin Wincenty z Kielczy) i św. Wojciecha, ale także z potrzebą uczczenia nowych świętych polskich (św. Jadwiga śląska). Ten nurt liryki religijnej jeszcze bujniej zaowocował w stuleciu następnym, a za mistrza sekwencji uchodził w tym czasie biskup poznański Jan Łodzią z Kępy. Od XIII w. twórcami poezji łacińskiej byli już przeważnie Polacy.

W nurcie świeckim, mającym swoje początki w inskrypcjach i poezji kronikarskiej, od XIII stulecia znaczącą rolę zaczęły odgrywać dydaktyczne, a zarazem satyryczne poematy „stanowe”: Mikołaja z Polski o lekarzach, późniejszy utwór Frowina o obyczajach, z popularnymi na Zachodzie „ekwiwo-kami” (XIV w.), czy XV-wieczne już poematy Mikołaja Olo-cha, dotyczące różnych grup społecznych, zwłaszcza zaś poświęcone życiu dworskiemu. Wówczas też pojawiły się wiersze okolicznościowe, upamiętniające istotne zdarzenia polityczne: wzniecony w 1311 r. bunt mieszczan krakowskich pod wodzą

wójta Alberta, bitwę pod Grunwaldem (1410), echa klęski war-neńskiej (1444). Pieśń o wójcie krakowskim Albercie przynosiła zarazem, często podejmowane w poezji zachodniej, rozważania nad niestałością Fortuny.

Oczywiście, w XIV i XV w. nadal rozwijała się poezja liturgiczna (a także paraliturgiczna), zauważalny stał się także wpływ europejskiej sekwencji „nowego stylu”. Jednak równocześnie znacznie umocnił się nurt świecki, co wiązało się z dojściem do głosu środowiska uniwersyteckiego i dworskiego, zwłaszcza w XV stuleciu. Z kancelarią królewską Jagiełły związani byli tacy poeci, jak Adam Świnka i Stanisław Ciołek, ten drugi zresztą pozostający również w zasięgu oddziaływania Akademii Krakowskiej. W ich poezji do głosu doszła modna na Zachodzie technika akrostychu. Obydwaj uprawiali poezję religijną, ale spod ich pióra wyszły też utwory panegiryczne: Epitafium Zawiszy Czarnego, Epitafium królewny Jadwigi i Pochwała Krakowa, łącząca formę hymnu kościelnego ze schematami retorycznymi, właściwymi dla rozpowszechnionych w poezji Zachodu enkomiastikonów. W Wielkopolscc tworzył wówczas Marcin ze Słupcy (poł. XV w.), autor sekwencji, a zarazem utworów funeralnych. W tym czasie powstawały wiersze sławiące narodziny królewiczów, synów Władysława Jagiełły, czy też podnoszące zasługi świeckich dostojników (Wiersz ku czci Spytka z Melsztyna).

Osobne zjawisko w poezji łacińskiej XV i początku XVI w. stanowią utwory pisane przez żaków krakowskich, którzy nawiązywali do literackich wzorów europejskich, przedstawiając wierszowany „statut”, obowiązujący w szkołach, tworząc listy proszalne, ukazujące mizerię ich stanu, bądź opisując zabawy o charakterze juwenaliowym. Ich dziełem były także wierszowane listy miłosne, wzorowane na listownikach obcego po-