DSC00693

dym klocku był prawdziwy” (Liryczny przyczynek do naszej epoki, „Odrodzenie" 1946, nr 3).

Narzucają się także analogie między obu stylami w wynikach ontologicznych, w postawie wobec świata. Surowa konstatacja i ostrożna, wątpiąca empiria — to cechy często podnoszone wobec twórczości Różewicza.

Z nich wypływała walka, jaką wypowiedział ten poeta umownemu charakterowi figur poetyckich, przede wszystkim metaforze. Wypływało to, co określano jako „prozaizmy” poezji Różewicza. Ja sam proponowałbym tutaj raczej, jako ściślejszy, termin stylu d e p o e t y- / żującego. Styl ten pojawił się już w niektórych utworach Ważyka w dwudziestoleciu. Jeśli charakter figur i tropów poetyckich jest zawsze zjawiskiem z je- J dnej strony polaryzującym różne tendencje, z drugiej — promieniującym na kontekst sąsiadujący, jest załączeniem różnych członów wypowiedzi, to styl rozdzielający musi odbić się także na ograniczeniu figury | poetyckiej i wartości umownych. Tutaj charakterystyczny jest na przykłaH stnsiinpk Ważyka Hn zastanej I amy—poetyckiej-^- w jego wczesnej twórczości -1 i przeciwstawienie się skamandrytom (chodzi mi n n wien model poetycki, a nie | konkretną gztnkp poszczę■-

gólnych poetów):_Skamandryci układali aforyzmy na 1

temat uczuć, opisywali swój stan uczuciowy w obrazach I poetyckich mających sens i kształt symboliczny.jiNowa Sztnka» ]jjpa yfflga sTObjplraSćiS    wizji I

sens bezpośredni' Każde zdanie i każde wyobrażenie j należy traktować dosłownie, jako składnik świata poe- j tyckiego, równie konkretnie, jak w świecie materiał- 1 nym — to biurko, przy którym siedzimy” (J. Spie- I wak, Rozmowo z Adamem Ważykiem, „Sygnały” 1939, I nr 65).

Określenie „depoetyzacja” podaje się tutaj w cudzy- ] słowie, gdyż chodzi oczywiście o wartość irzględną

Styl depoetyzujący Ważyka brzmi tak na tle epoki, która w swojej skrajności zakładała także całkowitą nieprzetłumaczalność języka poezji na język prozy, jednych znaczeń na drugie (choćby teorie Bremonda i neosymbolizmu). W praktyce nie tak ekstremistycznej — odległość znaczenia również była duża, do dys-kursywnego wykładu utworu poetyckiego trzeba było przebyć szereg szczebli pośrednich. Ważyk pragnie uczynić poezją to, co już w samym utworze, w tkance słownej podane zostaje dyskursywnie lub rzeczowo. Pojęcia są wypowiadane bezpośrednio, obrazy mają walor materialny. Bezpośredniość wypowiedzi ogranicza, podobnie jak u Różewicza, znaczenie figur poetyckich, spokrewnionych z metaforą, prowadzi do rezygnacji z takich środków, jak aluzja i nawiązanie literackie (pojawiają się one częściej tylko w „klasycy-stycznym” okresie twórczości Ważyka). Jedyną aluzją literacką w Labiryncie jest cytacja, która służy tylko do charakterystyki postaci, jest zapisem konkretnego dialogu i niczym więcej:

podejrzewał majora z intendentury tęgiego mężczyznę który siedział przy stole w cywilu i ostrożnie unosząc karty .powtarzał Ja Her Armeńczyk leżałem na stosie (Labirynt)

To, co zbliża wczesną twórczość Ważyka do ostatniej, to między innymi nasycenie konkretnym historycy-stycznym, obyczajowym i środowiskowym szczegółem. Nawet w tak nadrealizującym i zbudowanym na zasadzie luźnego kojarzenia utworze, jak Ślub Krzysztofa — można by odnaleźć fragmenty dające się bez trudu przypasować do atmosfery i poetyki Labiryntu: