DSC00839 (7)

na znaleźć się na grancie teorii głoszącej, iż u podstaw pierwotnej religijności leży wiara w najczystszą monoteistyczną ideę — bezosobową silę mana.^Tymczasem w tym, jak i w szeregu innych przypadkach, mamy do czynienia z substancjalnym traktowaniem pewnych jakości, przysługujących poszczególnym rzeczom, np. ostrości, szybkości, zwinności, płodności itp.: podobnie siły K. Moszyński w cytowanym wyżej artykule o białoruskim sparyszu przytacza również informację, że w niektórych rejonach Białorusi chłopki po żniwach tarzały się po ściernisku powtarzając: niuka, niuka ad-daj maju silku. Wierzyły, iż dzięki temu wróci do nich z powrotem ze ścierniska siła, którą wydatkowały podczas żniw.

Ludowe pojęcie siły nie sprowadza się jednak wyłącznie do siły mechanicznej. Jest ona kategorią o wiele szerszą. Wracając do. wspomnień osobistych: pewien chłop tłumaczył mi kiedyś, iż najwięcej siły jest w soli. Logikę tego chłopa można by wyłożyć następująco: od soli nie psuje się mięso, ginie wszelkie robactwo, lepiej rośnie trawa, wreszcie — gdy do postawionego na stole kubka wsypać soli ze śniegiem i wymieszać — kubek przymarznie do stołu.

Siłę ma słowo — w szczególności magiczne słowo — zaklęcie. Siłę posiada również ludzki wzrok. Silnym wzrokiem obdarzeni byli w szczególności iluzjoniści, o ktprych krąży wiele legend wśród ludu. Rozprawianie o „silnym wzroku” w stosunku do sztuki iluzjonerskiej uchodzi tu nawet za oznakę pewnego obeznania w przedmiocie czy nawet pewnej „naukowości-

Wreszcie personifikacją siły czy może pewnego jej przejawu — spierhu — wydajności pracy, jakbyśmy dzisiaj powiedzieli — była wspomniana wyżej Spieszka-"Spary.szka. Takie pojmowanie siły łączyło e sobą trzy odrębne, z punktu widzenia etnologa, światy -- świat