DSC01064

WCHAftP OfIMANN

*** dżwiąkfc ów zaś system języka tkwi w umysłach ludzi mówiących nim.

/'Rozumując esikiem dosłownie, struktury i formy dzielą literackiego ?l^v,'rniagą być formami — tin. mogą być pojmowane Jako formy — jedy-pSl ptięz jakiś umysł. Wynika z tego, te nauka o literaturze jest nauką ^tr,zajmującą się «trukturami myślowymi i ta iluzoryczne jeat poczucie ^obiektywizmu mogące się pojawić, gdy upieramy się, te dzieło istnieje ^.'ijealnie’’, gdzieś na zewnątrz, jako dzieło samo w tobie. Z tych więc r^f f- powodów chciałbym odrzucić psychologią jako rodzaj, do którego należy ?• badanie literatury, a struktury myślowe Jako rodzaj obejmujący dzieła -'.'r literackie — jest to przede wszystkim kategoria rodzajowa o zbyt 6zę-"lokliu ukresier tak jak wyrażeniewyodrębniona całość'¹ jest zbyt ize— ; rokjm rodzajem dla meczetu. Przekonania, nadzieje, wrażenia,

SgJ$

? 'wspomnienia, lęki, kompleksy — wszystko to są także struktury myślo-$ /we i od takiej obfitości sąsiadów literatury nie za wiele dowiemy się o niej samej. '

. Fakt, że dzieło literackie jeat atrukturą.myślową jako atruktura ję-^ zykowS.wyznacza moje następne posunięcie. Wśród wielu rzeczyTktó-ryrai jest dzieło literackie, bezsprzecznie jest ono (co istotne) tworem Języka. Ściśle mówiąc, jeat ono wypowiedzią [dfoęourse] w najszerszym* znaczeniu togo terminu, zawierającym wszystkie rozpiętości języka mówionego i pisanego nieprzerwanie przez podmiot mówiący lub piszący. Skorzystam z tego najprostszego spośród wszystkich faktu, twierdząc, że ^ypowiedż~*jest-4atggorią rodzajowa dla -literatury Po tym stwierdzeniu pozostaje mi odróżnienie dz-ieia literackiego od innych wypowiedzi i tym właśnie się teraz zajmę.

,vr*L

Niestety jest równie wiele sposobów patrzenia -na język, co na literaturę, tak że wybór wypowiedzi jako kategorii rodzajowej dla literatury nie wyznacza automatycznie zbioru jej wyróżników. Aby rozjaśnić nieco sytuację, zamierzam wskazać na aześćlaspektów języka], które były przedmiotem zainteresowania teoretyków literatury. "Celem moim nie jest dyskusja nad charakterystykami literatury wypływającymi z owych' sześciu aspektów — każdy z -niob obrazuje jakiś Jednostkowy kierunek lub tendencję w wypowiedzi literackiej. Jednakże żaden z nich nie zapewnia tego rodzaju kryterium, jakiego postanowiłem szukać — kryterium pozwalającego odróżnić dzieło literackie od wypowiedzi nielite-rackiej bez stwarzania sztucznego przedziału i bez pozostawiania niepo-.' rządnego marginesu wzajemnego nakładania się obu tych zjawisk.

fefrfŁv- •.'_I;n• _:    S>

Słowa obdarzone są ^olnofelą^eferencylną "(lub desygnacyjną, lub LŚykćyjwff różnice te nie aątutnj istotne)? Teoretyk literatury skupiający swoją uwagą na tym aspekcie języka może dowodzić, że w dziele literackim słowa nie są retencyjne, albo że nie są na zwykły sposób re-_; ferpncyjne. Według Richardsa

— Fałszywe. luh. ptŁ-atdŁmt, nvłt->. łtft »k« nlnmcti «7>Kc<JN(t w jm. nj-ch niezmierni^{1 2} złożonych 1 bardzo osobliwych kombuweiac², Uk by wSadaly sposobom rztczywlstego istnienia rzeczy obok siebie, w pmjl zaś referencje nie tą w większości Uk ze Miką powiązane.

I dalej:

Poezja dostarcza naJczyslszych przykładów takiego portpnnaillrowBida referencji postawie².

Nie jest dla mnie całkowicie jasne, co Richarda ma <u myśli, lecz na pewno mówi on, łe tonkcja referencji w poezji jest zmniejszoną _ i osłabiona._

Twierdzenia te, nawet w'swej najprostszej formie, nie tą całkowicie pozbawione prawdy. Nazwisko „Mr Pickwick" nie jest 'referencyjne w typowy sposób, podobnie „Brobdingnag". Konkretny opis ęostiei arlekina w Jądrze ciemności ma status podobny do „obecni^ panującego króla Francji’'. I¹ nawet zaimek wskazujący (to) w zdaniu’ „To b% jst kraj dla ludzi starych” jest odłączony od swych zwykłych (Linii referencyjnych. Mimo to jednak rozumowanie to zawodzi w obydwu k &r\ .• erkach. Po-pierwsze, Wiele słów W rwy kię j wygyuirwl/j pił»

‘ rerfdyjTjości, jaka-jest postulowana w tym wąskim pojęciu referencji. Mam na myśli nie tylko wyrazy funkcyjne takie jak yiła² i nie tylko osobliwości leksykalne takie jak ..chimera'², ale powszechnie używane rzeczowniki - jak np. skrzynka pocztowa w zdaniu „Nigdzie w mieście nie mogę znaleźć skrzyrdu^pocztowej^PÓ Tlrugie,² vT~utworach llterac- -kich wiele jest jednak słów referencyjnych w zwykły sposób. Pewna powieść zaczyna się słowami: „Wszysęy oni byli na Charing Cross” albo „Spotkałem Jacka Kennedyego w listopadzie 1946 r." ²; Chartog Cross", „Jack Kennedy²! 4. „listopad 1946” mają swoje zwykłe desy gnaty. Powieściopisarz zaczyna wymyślać swój świat na niby, ale robi to pozwalając słowom, by wskazywały rzeczy, które normalnie wskazują. Trudność,- która się pojawia, gdy.za pomocą prostegoJl stosunkowo jasnego pojęcia referencji chcemy.odróżnić tryb ”f»nftiłcyjny słÓfe w łtfe ra turzą _ędtry bu referencyjnego słów w normalnej .wypowiedzi, nie wróży nic dobrego dla sformułowań bardziej skomplikowanych i niejasnych, np. tych, których autorem jest Richards.

-    n__

Drugim aspektem wypowiedzi jest jej. zdolnośćjio wyrażania twier--dzenT)Jeśli tutaj zatrzymamy naszą uwagę, możemy dojtonać wyboru TedneJ spośród dwóch definicji literatury. Pierwsza wywodzi się od PU-

1

JJł-A. Richard². Prlnciplcr oj Uterary Critłcum. Loruiim J921 ². tTS. 273.

2

JE. M. Forater, Where Anpels Feer to Tread. — N. Mai i er, Aa Am²-rieun Dteam,