DSC01103 (5)

170

Maria Indyk

w kotekst^s, posługiwać się kotekstem przy konstruowaniu własnej; powiedz! lub odbiorze cudzej, a więc w wypowiedzi schizofrenicznej! kłócone są relacje znaczeniowe tworzące całość, bądź przez to, te, sąj uwzględniane, bądź też używane wadliwie.

\ 3) W badaniach mechanizmów spójnościowych spotykamy — przykłady ciągów zdaniowych, konstruowanych zwykle adhoc przez! daczy, które maJifwskazywać na niedostateczność jakichś reguł dla: tworzenia tekstu spójnego. Za przykład niech nam tu posłuży pr wany przez M. R. Mayenową⁴ ciąg wielozdaniowy skonstruowany pr S. Gindina, który ma udowodnić nie wystarczalność zasady redund dla konstrukcji tekstu. Jak się wydaje, przykłady takie nie są dostat nie przekonujące. Wątpliwość budzi z jednej strony ki niespójn z drugiej ich status. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na ] sztuczność — w życiu nikt tak nię mówi. Polega ona na tym, że takiego nie potrafimy włączyć w żadną sytuację komunikacyjnej a nie możemy o nim powiedzieć, że jest komunikatem, który coś w jakiejś sytuacji mówi A więc na pierwszy rzut oka _teksfy_ takiej nie komunikują.._Jeśli się im jednak przyjrzymy bliżej, stwierd że sprawa jest bardziej skomplikowana. Otóż jest taka sytuacja, w j, rej są one komunikatamL' uest to sytuacja mówienia na temat spójn tekstu, a komunikują one swą niespójność^{1 2}) Tak więc przykłady tego^ pu działają na zasadzie samospełniających się twierdzeń, których cel tożsamy z treścią. Celem jest pokazanie tekstu niespójnego i treścią ; tekst niespójny. Mamy więc przed sobą komunikat tautologiczny, o 1 raki erze metajęzykowym czy raczej meta tekstowym, l z domyślną erplidte wyrażoną ramą: powiem ci tekst niespójny..!

Jeżeli jednak ten sam tekst wyrwiemy z jego kontekstu właściwe tj. z rozprawy naukowej na temat spójności tekstu, w której pełni j wskazane wrytej funkcje, i zaczniemy rozpatrywać w oderwaniu od kontekstu, to musimy dojść do wniosku, że aby był zrozumiały, mu znaleźć inny kontekst sytuacyjny. Może nim być sytuacja gry: warzyskiej lub zabawy dzieci o określonych, dla niej samej zbudos nych regułach, które nie polegają na konwencjach używanych przy nych nam grach, lecz zostały stworzone dla jakiegoś jednostko² przypadku zabawry. Wówczas naszym zadaniem, polegającym na wŁ wym odczytaniu komunikatu, będzie odnalezienie reguł, które nim dzą, a więc zasad spójności.

j--1_

SpójnoU ttkltów jęxylcotcych

179

1.^/Ńasze postępowanie wynika z intuicyjnego przeświadczenia, że mu-^ istnieć Jakieś reguły, budujące każdą wypowiedź, oraz x przekona-że mamy przed sobą komunikat. Wynika ono z faktu, że? w tyciu, Jempirii językowej spotykamy się wyłącznie z tekstamLj * W tym miejscu chciałam zwrócić uwagę na jeszcze Jeden przykład sownego nagromadzenia zdań, podawany przez J. Paduczewą³. [jest to wypowiedź Burmistrza ze sztuki EL Szwarca, na którą składa się zdań ze sobą nie powiązanych. Ten charakter wypowiedzi jest jod-celowy, jako źe Burmistrz udaje obłąkanego.. Jak się wydaje, wbrew lerdzeniu Paduczewej, nawet ten przykład możemy uznać za wątpliwy lecydować, że mamy przed sobą tekst spójny, czyli całość komuniku-Jest to możliwe przy założeniu, powszechnie przecież przyjmowa-że wprawdzie teksty zbudowane są ze zdań, ale stanowią całości lego rzędu, tworzone nie zawsze i nie tylko przez relacje międzyzda-e. To przeświadczenie podważa zresztą popularne w teorii tekstu pfeeciwstawienie tekstów jako całości komunikujących i luźnych, bęz-iwnych nagromadzeń zdań. Drugi człon tego przeciwstawienia jest prawdopodobniej niewłaściwy przez to, że logicznie obcy pierwszemu, ięc zasada podziału jest błędna, bo oparta na niejednorodności kryte-!W wydzielających. człony tej alternatywy (z jednej strony elementy lopoziomowe, z drugiej — należące tylko do jednego poziomu, tj. jjHąń). Otóż wypowiedź Burmistrza należy, jak sądzę, traktować jako fiśt jednoelementowy, czyli Jako całość, której nie da się podzielić na ępnenty składowe i która znaczy nie przez sumę swych elementów, ale

0    całość właśnie. Jej znaczenie można wyeksplikować następująco: powiadam się jak obłąkany, czyli jestem obłąkany, czyli chcę, abyś ilał, że jestem obłąkany. Tak więc wypowiedź Burmistrza jest oznaka

eiy— jak chce M. R. Mayenowa³ — znakiem ikonicznym (w analógicz-■ysposób, jako teksty jednoelementowe, nierozkładalne na części, należy taktować prawdopodobnie np. różne absurdalne wyliczanki dziecięce ,pme tego typu wierszyki, iL .których elementami znaczącymi nie są nową i zdania, leczcałości).

flptartując do badań nad tekstem i jego spójnością niektórzy badacze figli złudzenie, że uda im się określić „poziom zerowy” spójności³.czyli BrpdrębnjjListruenie Jąjrichś -rrwyhanłrmóiiipJrtAiyh - brak_po wodowałby teśypani£ się tekstów na luźne elementy^y, Ich istnienie byłoby więc nęzbędne w każdym tekście. Wprawdzie obok tych obligatoryjnych mo-fby istnieć Jeszcze mechanizmy dodatkowe, o drugorzędnym znacze-

1    dla sprawy — czy to powodujące ściślejszą spójność, czy to właści-

1

*    W pracy tej posługuję aię wprowadzonym przez T. A- tu Dijka i J. S. I tOfiego rozróżnieniem ko tekstu 1 kontekstu. Por. M. Głowiński, Style odbia Kraków 1977, przypis na s. 40.

2

   ²Jest to przykład o takiej strukturze, jak ta: Dom stał na ulicy Marszałka sklej. Marszałkowska jest główną arterią Warszawy. Warszawa jest stolicą Po M. R. Mayenowa, Teoria tekstu o tradycyjne pojęcia poetyki, [w Problemy metodologiczne wtpUceemego literaturoznawstwa, red. EL Mark i J. Stawiński, Kraków 1970, a. 140.

9L³ J. Paducztwa, O strukturze akapitu, (w zbiorze:] O rpójnotci tekstu, W. R. Mayenowa, Wrocław 107L

3

U. R. Ifiytnowi, Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka, Wrocław jt tej że. Teoria tekstu a tradycyjne pojęcia poetyki.

¹ Widoczne to jest w niektórych pracach zawartych w tomie O spójności tekstu.