DSC01107 (7)

CVI WSTĘP

wojftie <wiatowci przekroczyła ona zdecydowanie polskie rubieże języ. kowe. O ile do wojny istniały dwa tylko — i to raczej już zapomniane-jej tłumaczenia (na rosyjski w roku 1890 i na czeski w 1902), o tyle w ostatnim 40-leciu liczba przekładów zwielokrotniła się. Są to tłumaczenia na angielski ^wyd. 9 Stanach Zjednoczonych, 1972), armeński (1975, przekład z rosyjskiego), bułgarski (1955), ponownie czeski (1949-1950), estoński (1957), francuski (1962-1964), gruziński (1969), litewski (1957), łotewski (1963), niemiecki (1954), ponownie rosyjski (1949), m—nikrti (1954), serbochorwacki (1946, 1958), słowacki (1950), słoweński (1956), ukraiński (1970), węgierski (1952) i włoski (1960). Ani liczbą przekładów, ani ilością wydań obcojęzycznych nie zdystansowała Latka powieści Sienkiewicza, jednakże na obszarze Europy środkowej i południowej oraz w Związku Radzieckim zaczęła funkcjonować jako dzieło ważne. Potwierdzono jej doniosłość w publicystyce towarzyszącej tłumaczeniom oraz w pracach naukowych

Liczne są pogłosy Lalki w twórczości pisarzy polskich. Polemiki z Lalką dopatrywano się w Rodzinie Połanieckich (1895) Sienkiewicza i Warszawie (1901 Mariana Gawalewicza, nawiązań pozy tywnych - w Ludziach bezdomnych Żeromskiego i Wspomnieniach starego sympatyka 1909 Andrzeja Struga. Wielbicielką talentu Prusa była Maria Dąbrowska i reminiscencje Lalki można odnaleźć w jej Nocach i dniach (1932-1934). Warszawskie sentymenty Prusa inspirowały nie tylko śpiewankowe wiersze staromiejskie Or-Ota, lecz poezję Słonimskiego i Trzy poematy o Warszawie (1944) Stanisława Balińskiego¹⁰ . Rozmowy o bohaterach Prusa trafiają na karty powieści popularnych (np. o Wokulskim w Uwodzicielu Zbigniewa Nienackiego, 1978).

⁰² Zob. np. ]. F a b r e, [Przedmowa] w. La poupee (francuski przekład Lalki S. Deligne’a, W. Godlewskiego i M. Marcqa), Paryż 1962, t. I, s. I-XXIV; H. Cybienko, Twórczoić Bolesława Prusa w przekładach rosyjskich i krytyce, J. H v 11 ć, Recepcja Bolesława Prusa w literaturze słowackiej; A. K a u p u ż, Recepcja twórczości Bolesława Prusa na Litwie; A. Hermann, Bolesław Prus w Niemieckiej Republice Demokratycznej, « Przegląd Humanistyczny» 1983, nr 9/lłLs. 209-240.    '

Zob. H. Markiewicz, „Lalka” Bolesława Prusa, s. 60-62.

Osobny nurt recepcji Lalki tworzą jej adaptacje radiowe (pierwsząbył fragment pt. Stary subiekt w opracowaniu Witolda Hulewicza, emitowany w roku 1937), teatralne, filmowe i telewizyjne. Adaptację Zygmunta Leśnodorskiego reżyserował w Teatrze Polskim w Warszawie Bronisław Dąbrowski; rolę Wokulskiego grał Lech Madaliński, Izabeli Łęckiej-Nina Andrycz, scenografię projektował Otto Axer. Od premiery w lipcu 1952 roku do lutego 1955 odbyło się 195 przedstawień przy kompletach publiczności i wśród burzliwej dyskusji prasowej. Kolejną adaptację sceniczną powieści przygotował i reżyserował Adam Hanuszkiewicz w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Premiera odbyła się 131 1967; w sezonie 1967/1968 dano 60 przedstawień. W roli Wokulskiego wystąpił Mariusz Dmochowski, panny Izabeli-Ewa Wawrzoń, pani Wąsowskiej — Zofia Kucówna. Adaptację tę, noszącą tytuł Pan Wokulski według „Lalki” Bolesława Prusa, wykorzystały w 1968 roku teatry w Bielsku-Białej (reż. Hanuszkiewicz, dano 105 przedstawień) i Szczecinie (reż. Ewa Kołogórska, 66 przedstawień), a w 1973 - Teatr Współczesny we Wrocławiu (55 spektakli). W roku 1968 wszedł na ekrany kin film na podstawie Lalki, wyreżyserowany przez Wojciecha Hasa; Mariusz Dmochowski grał w nim rolę Wokulskiego, Beata Tyszkiewicz - Izabeli Łęckiej, Tadeusz Fijewski - Rzeckiego. W 1978 roku w reżyserii Ryszarda Bera powstał serial telewizyjny Lalka, emitowany po raz wtóry w 1985 roku. Rolę Wokulskiego grał Jerzy Kamas, Izabeli Łęckiej - Małgorzata Braunek, Rzeckiego - Bronisław Pawlik. W czasopismach literackich i filmowych oraz w prasie codziennej obie te adaptacje wzbudziły

104

szeroki rezonans

W ten sposób druga połowa XX wieku wielorako dokumentowała i utrwalała przynależność Lalki do grupy najważniejszych dzieł literatury polskiej, do arcydzieł, które zwycięsko przeszły próbę czasu i próby kolejnych odczytań. Ciągle przyrastająca liczba tych odczytań zaświadcza, że bogactwa Lalki nie da się zamknąć w jednej formule lub wyczerpać i że starczy go również dla przyszłości.

¹⁰⁴ Por. R. Taborski, Inscenizacje utworów Prusa w teatrach Polski Ludowej, «Przegląd Humanistyczny# 1983, nr 9/10, s. 193-202.