DSC01298 (4)

pożąda tego, co zobaczyło; tamten zmysł znajduje się w oczach, ten zaś wewnątrz, w samej duszy. Dzięki niemu ! zwierzęta, zależnie od przyjemnego czy przykrego wrażenia, pożądają lub unikają, przyswajają sobie lub odrzucają nie tylko to, co widzą, ale i to, co poznają słuchem i innymi zmysłami cielesnymi. Tego zmysłu nie można nazwać ani wzrokiem, ani słuchem, ani powonieniem, ani smakiem, ani dotykiem, lecz czymś innym, co rządzi wszystkimi zmysłami bez wyjątku. Jak powiedziałem, poznajemy go rozumem; nie mogę jednak utożsamiać go z rozumem, ponieważ widoczny jest także w zwierzętach.*

9. A. Czymkolwiek jest ten zmysł, uznaję jego istnienie i nie waham się nazwać go zmysłem wewnętrznym. Lecz wszystkie wrażenia zmysłowe tylko wtedy mogą zamianie się w wiedzę, kiedy wyjdą także poza ten zmysł.' Przecież cała nasza wiedza polega na poznaniu rozumowym, Wiemy zaś — resztę pominę — że nie można odebrać wrażenia barwy przez słuch ani wrażenia dźwięku przez wzrok. A skoro wiemy, to wiemy nie dzięki oczom czy uszom ani dzięki tamtemu wewnętrznemu zmysłowi, który posiadają także zwierzęta. Trudno bowiem przypuszczać, żeby one powiedziały o tym, że nie można odbierać wrażeń świetlnych przez słuch, a wrażeń dźwiękowych przez wzrok, ponieważ my sami rozpoznajemy to tylko rozumem i myślą.

E. Nie mogę powiedzieć, żebym to pojmował. Co powiesz, jeżeli zwierzęta rozeznają tym wewnętrznym zmysłem, który im przyznajesz, że nie można otrzymać wrażenia barwy przez słuch, a wrażenia dźwięku przez wzrok?

A. Chyba nie sądzisz także, że potrafią one rozróżnić między sobą oglądaną barwę, zmysł, który mieści się w oku, tamten wewnętrzny zmysł w duszy i rozum, który szczegółowo określa i oblicza te zjawiska.

E. By na j mnie j.

* Zmysł wewnętrzny, pozwalający człowiekowi rozróżniać wspólne przedmioty zmysłowe, a w duszy zwierzęcej wywołujący pożądanie lub unikanie przedmiotów zmysłowych, nliazy od rozumu, a wyłazy od zmysłów zewnętrznych, zbliża się do ary stole! esowsko-tom istyczncąo zmysłu •wpólncgo (por. F. J. thonnard, Oouwcs de salnt Aupiutln, 6. Parts, 1846.

4M).    którego w rozwoju filozofii powstało pojęcie świadomości"

CM. Kreutz, Podstawy psychologii, Warszawa, 1840. 52). p zwierząt jest to świadomość zmysłowa (Por. Jca. F. Kwiatkowski. FUozofia uAśczysta. Kra-kćw, 1047. 9. 165).    ¹