DSC01419 (4)

Jut w 387 r. w SolUokwiach Augustyn porówna! Boga do słońca umysłów, umożliwiającego zrozumienie prawd pojęciowych;^{1 2} myśl ta nie została tam jednak rozwinięta i uzasadniona. Dopiero w dialogu O nauczycielu po raz pierwszy będzie ją głosił jako pewną. W tym samym czasie podejmie ją w liście do Ncbrydiusza, gdzie mówi, że pewne rzeczy poznajemy nie za pośrednictwem zmysłów, ale „de eo quod apud nos Deum consulendo".² Później często jeszcze powraca do tej myśli, nazywając Boga „światłem duszy". Porusza też to zagadnienie w dialogu O wolnej woli.³

Teoria iluminacji Jest centralnym zagadnieniem augustyń-skiej teorii poznania. Umysł poznaje prawdy wieczne, a źródłem tego poznania nie jest ani świat zmysłowy, ani sama myśl — źródło Jego Jest w Bogu, który te prawdy ukazuje duszy drogą bezpośredniego jej oświecenia. Bóg więc Jest wewnętrznym nauczycielem człowieka — jedynym nauczycielem prawdziwym.

A. B.

3. Dusza i jej władze

Sw. Augustyn ujmując intuicyjnie pełną i prostą rzeczywistość duszy nie wyróżniał zazwyczaj jej władz. Problem ten jednak nie był mu zupełnie obcy. W De Trinitate, szukając obrazu Trójcy Sw„ wskazuje na współsubstancjalność trzech władz: pamięci, umysłu i woli, które stanowią jedną duszę.² W dialogu O toolnej woli wyraźnie mówi o tym, że dusza przejawia swą działalność w różnych funkcjach: z Jednej strony będzie to ożywianie ciała i czuwanie nad nim, z drugiej — wznoszenie się ku Bogu ' poprzez aktywność najwyższych Jej części. Augustyn stara się rozgraniczyć te części czy też ustopniowane funkcje duszy i choć terminologia jego Jest często chwiejna i trudna do ścisłego ujęcia, można spróbować ustalić następującą klasyfikację.

W porządku bytu Augustyn rozróżnia poza wspólnym nam i roślinom pierwiastkiem życiowym, który należy nazywać raczej „życiem" niż „duszą", dwa rodzaje dusz: anima 1 animus.

1

*    Por. SoMlołctuta 1, 10.

*    Epł²t. 13, 4.

2

   Por.’Dc Trlnitato 10, li, lt; B. Ottson, dx. cyt. sso.