DSC01742 (6)

POSŁOWIE

pdałrnli społeczno-ekonomiczne w warunkach przymusu poli. 1 tycsmgp (niewola. wzmożone represje po klęsce powstania u ty. I mąm—ąyu Stuka się sposobów służenia ojczyźnie dostępnych I I kgałnyrh Romantycy w 1 połowie XIX wieku głosili hasło wal. I H potytywtk'1 ras w II połowie XIX wieku tworzą nową formułę ] patriotyzmu — służby dla kraju poprzez pracę 1 naukę.

W swoim programie literackim pozytywiści opowiadali się adrcydowanlr ca podejmowaniem w twórczości tematyki I współczesnej — poruszaniem aktualnych problemów społecz- | aych 1 obyczajowych. Toczono walkę o wprowadzenie do lite- 1 HH nowego bohatera, zaangażowanego poprzez pracę 1 na-akę w narodową służbę.

Pozytywizm to jilepoc ryckie czasy', w których obserwuje H|ph^pnomlę prozy epickiej. Bujnie rozwija się po r. 1864 po-ndŁ nowela, "pwurianir Wiąże się to z procesem demo-Ipntysacp łtterahiiy. z próbą dotarcia do szerokich rzesz czytelników. także z niższych warstw społecznych.

Pwytywum zrodził nową. antyromantyczną koncepcję pisana 1 jego rok.

W romantyzmie twórca uznawany był za wielką indywidualność. To człowiek wyjątkowy, wyrosły ponad przeciętność, o Irracjonalnych źródłach swej genfalności — tworzący pod wpływem natchnienia poetyckiego, traktowanego Jako dar nadprzyrodzony, boski. Wybitni poeci romantyczni zyskali ■kas meazcaów narodowych.

W pozytywizmie twórcę traktuje się Jak zwykłego człowieka, tym tytko różniącego się od ogółu, że nieustannie pogłębia swolę wiedzę o śmiecie l ludziach, te potrafi zaobserwować te zja-wmka i szczegóły, które uchodzą wrażliwości innych. Chętnie pwówywsnn pisarza do pracownika naukowego — badacza. Owę lak samo gromadzą materiał — wyniki obserwacji. Różni-Mimlptey nimi polega Jedynie na tym. że naukowiec posługuje ikjg W msolch pracach Językiem pojęciowym, czyli abstrakcyjnym. aaś pisarz — obrazem literackim.

fkneen tworzenia literatury uznano zatem za czynność Melekiualną. opartą na wyobraźni twórczej, mającej jednak ■ podstzrwę w pracy myśh 1 materiale empirycznym (do-Htijkpeaia. obserwacje).

KgjjftpMleai pisarza l jego twórczości stała się w pozytywizmie

r~ ~~

stwem. aktualnych problemów, niedomogów życia, ale i Jego wartości pocytywnych. budujących. W ten sposób literatura realia tyczna mogła pełnić nie tylko funkcję poznawczą, ale też wychowawczą (wzmacnia ją wyraźne akcentowanie zaangażowania moralnego pisarza w utworach). Jak 1 estetyczną.

Oto Jak Bolesław Prus objaśnia sens literatury realistycznej w swojej .Kronice tygodniowej" (.Kurier Warszawski” 1885 nr 18):

... badaj 1 kochaj wszystko, co clę otacza: naturę, ludzi, nawet brzydotę 1 ubóstwo. Nie pogrążaj się w jałowych marzeniach. ale staraj się zbliżyć do świata, a znajdziesz w nim takie piękności. Jakich nie wymyśli najgenialniejszy poeta.

Tak wygjąda sztuka realna, rozumie się. że nie w rękach partaczy, ale mistrzów. Ona nie podstawia urojeń i złudzeń zamiast prawdy, ale z rzeczywistości wydobywa treść piękną i uczy Ją odnajdować w życiu codziennym, które w Języku idealistów nazywa się »szarym« 1 * płaskim*".

Wyraz wierności tak pojmowanej sztuce literackiej odnajdziemy w powieściach, a przede wszystkim w krótszych formach epickich pióra Bolesława Prusa.

Geneza i cechy noweli jako gatunku literackiego

We współczesnej nauce o literaturze nowela uznawana Jest za Jeden z trzech podstawowych gatunków epiki. Oprócz niej w tradycję literacką najmocniej wpisały się opowiadanie 1 powieść. Jak każdy podział w obrębie sztuki, ta klasyfikacja nie zawsze spełnia swoją rolę porządkującą, ale dla dobra analizy literackiej warto o niej pamiętać.

Można spotkać się z poglądem, że określenie „nowela" oznacza Jedynie utwór literacki niewielkich rozmiarów. W twórczości Bolesława Prusa nowela „Z legend dawnego Egiptu" odpowiada wymogpm tego gatunku, ale Już „Omyłka" bardziej

przypomina opowiadanie.

Słowo „nowela" nie jest rdzennie polskie, a znajduje swoje źródło w angielskim „novel" (co dokładnie znaczy — „po-

23 No«mIc wyt»r»*ic