DSC01771

12.1 Pojęcie równowagi budżetowej i rodzaje sald budżetowych

W ustawie o finansach publicznych z 2009 roku ustawodawca zdefiniował pojęcie nadwyżki (deficytu) budżetu państwa, nadwyżki (deficytu) budżetu JST oraz nadwyżki (deficytu) budżetu środków europejskich' (w rozumieniu kasowym) [Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009. art. ]13,art. 118, ust. 1. art. 217], Jednak kategorią podstawową umożliwiającą całościową ocenę gospodarki budżetowej jest rwrc/-wri/ta (deficyt) sektora finansów publicznych (zwanego dalej SFP), czyli dodatnia (ujemna) różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi ustalona po wyeliminowaniu przepływów finansowych -Transferów bezzwrotnych (subwencji, dotacji), przekazanych pożyczek, obowiązkowych płatności (podatków. opłat, składek ubezpieczeniowych) [Wernik 2000, s. 96] - pomiędzy jednostkami SFP. obliczona dla okresu rozliczeniowego (najczęściej roku budżetowego; [Ustawa~F3nia 27~sierpnia 2009, art. 7j.

To wysokość nadwyżki (deficytu) SFP, a nie nadwyżki (deficytu) budżetu państwa. oddaje w pełni stan nierównowagi finansów publicznych, gdyż poprzez prowadzenie tzw. kreatywnej rachunkowości możemy „wypchnąć’" deficyt poza budżet państwa, czyli zaniżyć jego wysokość, a nawet osiągnąć nadwyżkę budżetową.

Najważniejszym instrumentem taktyki „wypychania” deficytu poza budżet państwa jest zaniżanie dotacji dla instytucji zasilanych środkami pochodzącymi z budżetu państwa. Innym sposobem zaniżania deficytu budżetowego jest zakwalifikowanie środków przekazywanych z budżetu państwa - nie jako wydatków, lecz jako rozchodów budżetowych. Zabiegi te bezzasadnie poprawiają obraz sytuacji finansowej państwa, lecz nie mają racjonalnego, ekonomicznego uzasadnienia i są niezgodne z zasadami przejrzystości finansów publicznych [Analiza 2004, s. 278].

Od przyjętej w Polsce kasowej metody określania nadwyżki (deficytu) budżetowej różni się sposób wyznaczania salda budżetowego stosowany przez Unię Europejską (tzw. metoda brukselska). W tym wypadku nadwyżka budżetowa jest rozumiana jako przyrost należności netto (ang. net lending), czyli przyrost należności pomniejszony o przyrost zobowiązań. Natomiast deficyt budżetowy oznacza przyrost zadłużenia netto (ang. net borrowing), czyli przyrost zadłużenia pomniejszony o przyrost należności. Nadwyżka (deficyt) budżetowa, występuje w przypadku dodatniej (ujemnej) różnicy między zmianami należności (aktywów) i zobowiązań (pasywów) podmiotów SFP^{1 2}.

Metoda ta określa, jak zmieniła się sytuacja majątkowa (aktywa i pasywa) SFP na skutek operacji finansowych przeprowadzonych przez jednostki zaliczane do

1

Nadwyżka (deficyt) budżetu środków europejskich nie jest wliczana do nadwyżki (deficytu) budżetu państwa [Ustawa z dnia 27 sieipnia 2009, art. 118, ust. 2].

2

Aktywa obejmują gotówkę i depozyty na rachunkach bankowych, dłużne papiery wartościowe. udzielone pożyczki, akcje i udziały kapitałowe oraz pozostałe aktywa (np. zaliczki, należności z tytułu podatków i innych danin publicznych). Do pasywów zalicza się wyemitowane papieiy dłużne, pożyczki otrzymane i pozostałe pasywa (np. kredyty, zaliczki) [Wernik 2000, s. 98].