DSC02255 (8)

cieli Dionizy Henkiel), odłożył swój zamysł na kilka lat i zabrał się do iłowych studiów nad chłopami"-jjjaz do zgłębiania zasad kompozycji (zob. Materiały, s. Ugp¹Może przystąpiłby do pisania utworu wcześniej, pojawiły się Jednak na jego drodze inne przeszkody, które na prawie rok oderwały go od warsztatu literackiego. W marcu 1882 r. został naczelnym redaktorem dziennika „Nowiny", obudziły się w nim na nowo ambicje dziennikarskie. Pragnął stworzyć pismo, w którym mógłby realizować własną koncepcję dziennika jako „obserwatorium społecznych faktów" i ujawnić w pełni swój program społeczny. Rezultat okazał się jednak opłakany. Gazeta wypełniona długimi, pełnymi cyfr i wykazów studiami redaktora nie budziła zainteresowania czytelników. Toteż po przeszło dziewięciu miesiącach „Nowiny" upadły z powodu braku prenumeratorów. Prus został ponownie zmuszony podjąć „robotę parobczą" — tak nazywał swój zawód felietonisty „kurierkowego". Ta robota zapewniała mu materialne podstawy bytu, nie realizowała jednak jego ambicji.

Tak jak przed laty wydawało mu się, że jedynym jego powołaniem jest nauka („tylko mam już przed sobą naukę i [...] do niej trzeba się silnie zaczepić"), tak teraz przyszłość swą widzi znów na drodze powieściopisarstwa:

„Piękna to rzecz krytykować — pisze do redaktora „Kraju", Erazma Piltza w lipcu 1884 r. — ale piękniejsza robić samemu. Ja zaś chciałbym zostawić coś po sobie, a że już zaczynam orientować się w beletrystyce, więc zamiast krytyk wolę napisać kilka powieści z wielkich pytań naszej epoki."^s

Pierwszą z tych powieści będzie Placówka, której druk rozpoczął się w tygodniku „Wędrowiec" 19 marca 1885 r.

£^jak długo gromadził autor obserwacje i materiały do swojej pierwszej powieści — trudno w sposób pewny i wyczerpujący odpowiedzieć. Wiemy już, że zaczął nad nią pracować „około r. 1880", może dokładnie w tym roku, może w następnym. W r. 1881 bowiem spotykamy w Kronikach tygodniowych rozważania na temat sytuacji większej własności ziemskiej, kolonizacji niemieckiej?)a w nich taką oto charakterystyczną uwagę:

„Moim zdaniem, należy przede wszystkim już nie wylewać suchych łez nad tymi, którzy wyprzedają «ziemię przodków#. Między tymi ludźmi a ziemią, której się pozbywają, widocznie pękł węzeł, łączący rolnika z rolą (...) Serce ich odwraca się od warsztatu, który na przykład dla chłopa stanowi przedmiot dumy i pragnień [...]

Ale kto kupi ich majątki?...

Czy ja wiem. Kupi ten, kto będzie miał pieniądze: naprzód Niemiec, potem Żyd, potem taki, który o tyle zna się na rolnictwie, o ile handlował świńmi. I tak dopóty, dopóki zdradzony i opuszczony przez swoich kęs ziemi ni§ dostanie się w żelazną rękę chłopa." (Materiały, s. 63).

tym też czasie spotykamy w jednej z Kronik wstrząsającą relację, cytowaną za korespondentem „Gazety Kieleckiej", o chłopie, jego żonie i dziecku, którzy zmarli z głodu, a zwłoki ich leżące w chacie odkrył wędrowny Żyd, który zawiadomił o tym nieszczęściu księdza z pobliskiej parafii. Scena żywo przypominająca znany epizod z ostatniego rozdziału Placówki. Zapewne jej pomysł narodził się pod wpływem tej relacji?-)

Z tych okruchów zebranych z wypowiedzi publicystycznych Prusa można hipotetycznie wnosić, że właśnie wówczas problematyka rozwinięta w Placówce nurtowała umysł i wyobraźnię autora^

Nieco późniejszśtjo okresu (prawdopodobnie lat 1884—

—85) dotyczy wypowiedź Stefana Żeromskiego, zapisana w Dziennikach w r. 1891. Relacjonuje w niej zwierzenia swej przyszłej żony, Oktawii Rodkiewiczowej, o jej wę-

7

1

B. Pro¹: Listy, oprae. K. Tokarzdwna, Warszawa 1959, «. 120. Wszysliii ytaty z listów pisarza pochodzę z tajo wydania.