DSC01024

zróżnicowania wewnątrz systemu ujawniającego się w odrębnych formach znaczących. Peirce mówi o relacji „triadycznej”: istnieje znak, przedmiot (podstawa znaku) i| interpretant Ńto znaczy inny znak, na który można przełożyć znak wyjśdówy). In-terpretant to niekoniecznie pojęcie: ostatecznym interpretantem („dynamicznym") jest pewien nawyk postępowania wywoływa-ny przez znak. Pojęcie to| interpretant bezpośredni: „Znaczenie jwfideą, która wiąże znak zeswym obiektem przez proste założenie. decyzję czy przekonanie¹'¹¹. Peirce stwierdza, że relacja znak—obiekt nie jest stała*, dla de Saussure'a stosunek znaczące —znaczone był niezmienny, bo niezależny od posługiwania się znakiem, narzucony przez konwencję. Dynamiczność relacji między znakiem a przedmiotem w teorii Peirce'a wiąże się z procesem interpretacji (semlozy): przekład znaku na inne znaki jest* faktem historycznym, znaczenie znaku zmienia się wraz z postępem wiedzy 1 rozwojem doświadczeń. Filozof nie utożsamia jednak procesu semlozy z indywidualnymi użyciami znaków: interpretacja zależy od systemu, stałego repertuaru. Dlatego ma charakter obiektywny, tak jak obiektywny, związany z życiem społeczności, charakter mają zmiany i przesunięcia znaczenia.

Triadyczna koncepcja znaku odegrała istotną rolę w teorii komunikacji. tj§rc« podkreślał komunikacyjne przeznaczenie znaków. Pisał: „Znak zwraca się do kogoś, to znaczy, tworzy w umyśle innej osoby znak ekwiwalentny lub bardziej rozwinięty"¹¹. Twierdzenie, że znak zastępuje coś dla kogoś pod jakimś względem, wskazuje na humanistyczny wymiar semiotyki. Pojawia się problem podmiotu, który używa danego znaku do porozumienia się z innym podmiotem, do oddziaływania na niego, do zmiany jego nawyków. Prowadzi to do zagadnień społeczności historycznej, która uczestniczy w procesie semiozy, to znaczy j- w akcji, która zachodzi między znakiem, jego obiektem i Interpre-^ tantem, w stale ponawiających się aktach nadawania znaczenia V ^(interpretacji).

fiTPeirce wyróżnił trzy typy znaków. Pierwszy z nich stanowią 1 \ indeksy/(wskaźniki), znaki manifestujące bezpośrednią obecność ft/ fwyrft obiektów, w których związek miedzT^-przedmiotem a sa-/ mym znakiem jest faktyczny (kurQTna"lćośdele, k\óry wskazuje I kierunek wiatrujTRastępńie Peirce wyróżnia (ikony 1 znak odtwa-

rza tu, a raczej uczestniczy, we własnościach przedmiotu. Ikonem jest obraz, model, diagram czy wzór algebraicray. Znak w znaczeniu de Saussure'a to Peirce'owski/symbpCw którym związek między tym, co znaczy, a przedmiotem opiera się na zasadzie konwencji czy nawyku, na zasadzie prawa. Symbol nazywa Peirce znakiem we właściwym sensie¹⁴. Łatwo zauważyć, te pojęcie symbolu, używane w filozofii pragmatycznej, ma znaczenie przeciwne wobec tego, które przypisywał mu de Saussure. Dla lingwisty symbol jest znakiem motywowanym naturalnie, dla Peirce'a — arbitralnym. Filozof amerykański zaznacza, że podział znaków nie jest wyłączny, że ikon zawiera np. pewne właściwości symbolu, a wskaźnik nie zawsze da się odróżnić od ikonu. Klasyfikacja znaków odegrała ważną rolę w rozwoju semiotyki, a kategorie symbolu i ikonu zastosowane do interpretacji dzieł sztuki odsłoniły istotne właściwości przedmiotów artystycznych, także utworów literackich.

Według ucznia Peirce'a, Charlesa Morrisa, znak ma trzy odniesienia, które tworzą trzy dziedziny semiotyki. Relacja znaku do jego podstawy (obiektu) nazwana jest semantyczną. W relacji tej pośredniczy interpretant (znaczenie), w związku z tym znak „oznacza coś pod jakimś względem", jest znakiem danego przedmiotu nie jako całości, lecz zastępuje jego pewne aspekty. Odniesienie znaku do innych znaków — w systemie czy w wypowiedzi — to relacja syntaktyczna. Wreszcie pragmatyka dotyczy stosunku znaku do podmiotu, który się nim posługuje. Morris stwierdza, że semiotyka jako wiedza ogólna powinna zajmować się wszystkimi wymiarami znaków (semantycznym, syntaktycz-nym i pragmatycznym) występujących w sztuce, literaturze, moralności, religii¹¹.

W artykule Znak w wyobraźni Roland Barthes odwołując się do ustaleń de Saussure‘a, pisze o relacji wewnętrznej znaku, czyli o stosunkuj między znaczącym i znaczonym:/jest to relacja symboliczna. Relacja paradygmatyczna (zewnętrzna i potencjalna) łączy „...dany znak ze swoistą rezerwą innych znaków, z której zostaje wyrwany w celu umieszczenia go w wypowiedzi"'. Relacja syntagmatyczna (aktualna) „...wiąże dany znak z pozostałymi znakami, które poprzedzają go łub następują po nim w zdaniu"¹⁴. Strukturalista nie pisze o relacji pragmatycznej, chociaż sama

U Teorie badań

241