DSC02548 (4)

cechy pomału występują również w scenie batalistycznej, w obraąfr bitwy | Krzyżakami, w której słychać chrust oręż* I widać waleaących te sobą rycerzy. Przy ma. kiwaniu tego obrazu korzysta poeta z tradycyjnych środków artystycznych, właściwych eposowi greckiemu. Obserwujemy ;u charakterystyczne dla epiki porównania homeryckie, ro»-lewne i bogate w treści, a przemawiające szerokim obrazem poetyckim. Przysiadem takiego obrazu może być porówna-, nie konnicy krzyżackiej do borów pokrywających wzgórza ponarskie Inną cecha poetyki klasycznej Grażyny są personifikacje i figury alegoryczne w rodzaju ,,wieści”, która po kraju ziarna rozsypie, c?v „Boga zwycięstwa”, co przyszłe waży losy i „równy ciężar stąd i zowąd bierze”. Mimo tylu cech klasycznego poematu epickiego Grażyna nie mieści się jednak w konwencji klasycyzmu. Poemat Mickiewicza przepojony jest już duchem romantyzmu. Szkole klasyków Grażyna wiele zawdzięcza, ale to, co ją wyróżnia, co decyduje o jej obliczu i określa jej wartość, należy już do nowej epoki. Sięgnięcie do przeszłości narodowej, do czasów średniowiecznych jest typowym rysem romantyzmu. Romantyczną cechę poematu stanowi również przenikający go pierwiastek ludowy. Lud bowiem „pragnął walki z Krzyżakami, dlatego tak się cieszy ze zwycięstwa, tak wielbi zwycięskiego wodza, tak sarka na nie dość świetny pogrzeb”.¹¹ Pierwiastek ludowy objawia się również w Epilogu, w którego zakończeniu pobrzmiewa ecno tradycji pieśni ludowych poświęconych pamięci narodowych bohaterek:

Dziś żadnego nie znajdziesz w nowogródzkiej gminie.

Co by ci nie zanucił piosnki o Grażynie.

Dudarze ją śpiewają, powtarzają dziewki,

I dotąd pole bitwy zwą polem L i t e w k i. ^u

Piętno romantyzmu nosi na sobie również kompozycja poematu. Wiele w nim niejasności (zagadkowy charakter snu Li ta wora, który nie wiedział nic o decyzji Grażyny, zapomnienie Litawora o posłach krzyżackich, nieprawdopo-

S Z. Szmydtowa: Ludowość „Grażyn]/". W tomie: Rousseau — Mickiewicz, op. cif., s. 326.

| w. 99—102, I 59.

dobnie długa noc, w czasie której toczy się akcja utworu), tajemniczości i nieprawdopodobieństw. Motyw przebrania, pojawienie się rycerza w czarnej zbroi, który okazuje się księciem Litaworem — wszystkie te cechy charakteryzują powieść romantyczny. Romantyczny jest zarówno koloryt historyczny, jak i koloryt lokalny opowieści. Ale przede wszystkim za romantycznych należy uznać głównych bohaterów ^Grażynę i Litawora, przedstawionych jako wybitne indywidualności kierujące się raczej instynktem aniżeli ro- © zumem >y działaniu.nGrażynę do bohaterskiego czynu popy- 3 cha instynkt moralnym Motywem zaś działania Litawora jest przecie wSSyStkiriOfwiwość i nieopanowana ambicja, dyktująca mu nawet możliwość zdradyj

Maurycy Mochnacki, znakomity krytyk doby romantyzmu, współczesny Mickiewiczowi, potrafił dostrzec piękno Grażyny i określić jej wysokie walory artystyczne. Posłuchajmy jego głosu, ponieważ spostrzeżenia, jakie przed laty poczynił, przemawiają po dzień dzisiejszy do wyobraźni czytelnika siłą wyrazu oddającego wartości Mickiewiczowskiego dzieła:

„Twardy jest styl tej powieści, jak żelazna zbroja,.chropowaty, jak chrzęst tej zbroi, kiedy nią silne potrząsają ramiona, ostry, jak na starych obrazach fizjonomie rycerzy, a tak dziki i malarski, jak były dzikie i leśne'serca mężów pogańskiej jeszcze Litwy i pancernych mnichów, co ich chrzcili i mordowali. Naśladowcza tej mowy harmonia, strojnej własnym wdziękiem, myśl czytelnika obraca ku owym czasom, kiedy się dziać miała rzecz poematu: stawia nas niejako wśród ludu Litawora i oprowadza po wewnętrznych jego zamku komnatach. Jestże co pierwotniejszego w systemie poetyckiej naszej literatury albo co by ściślej spowinowacone było z daleką przeszłością, której echo tak donośnie, tak wyraźnie grzmi, brzmi, odbija się w samym wysłowieniu?

[...] Doskonałe malownictwo historyczne, najpiękniejszy realizm poetycki i artystowski, prawdziwe objawienie przeszłości to Grażyna.” '*

ZDZISŁAW LIBERA

^,ł M. Mochnacki: O literaturze polskiej ta wieku dsieioiętua-atym. Biblioteka Narodowa, Seria I, nr 56, s. 113, 119.