Drzewo życia4

’ Ten ostatni wątek występuje również w opowieściach o ludziach wynoszących skarby z podziemi, którym w ostatniej chwili druzgocze piętę zamykająca się brama (piekieł?).

W wypadku Twardowskiego motyw chromej nogi łączy się z jednej strony z diabłem będącym sprawcą kalectwa (płanetnik został okaleczony również przez diabła), z drugiej zaś z księżycem, na którym nieszczęsny czarownik przebywa do dziś. Te dwa wątki prowadzą do wyjaśnienia symboliki kulawości.

W wierzeniach ludowych diabły zwykle są kulawe lub — co na jedno wychodzi — mają zamiast nogi kopyto, koźlą nogę itp. Sam Diabeł z mitu kosmogonicz-nego ma często tę "cechę. Jeden z rosyjskich badaczy mitologii ludowej K. D. Lauszkin ^1T, analizując naturę postaci z okaleczoną nogą, ustalił, że wszystkie one mają coś wspólnego z wężami — pochodzą od nich bądź mogą się w węże przemienić. O utożsamieniu diabłów z wężami mówiliśmy już poprzednio (rozdz. I), nie ma więc potrzeby powracać do tego. Powiedzmy tylko, że kula-wość jest cechą istot chtoniczno-akwe tycznych oraz tych postaci, które są powiązane w jakiś sposób z tą sferą świata. Ich równoczesny związek z księżycem nie jest oderwany od chtoniczno-akwatycznych koneksji symbolu kulawości. Księżyc jest bowiem swego rodzaju władcą wszystkich istot charakteryzujących się tymi cechami (szerzej symbolikę lunamą omówimy nieco dalej). Stwierdzenie to nie we wrszystkich wypadkach wystarcza dla zrozumienia więzów łączących z nim różne istoty. Już przy Twardowskim pojawiła się pewna myśl, przewijająca się także w wierzeniach o ludziach prze-

» k. D. Lauszkin: Baba-Jaga i odnonogie bogi (K woprosu o proischożdenii obraza). W: Folklor i etnografia. Leningrad 1970.

117