Góry Świętokrzyskie
Ziemia świętokrzyska pod wieloma względami stanowi jeden z najciekawszych regionów
Polski. To niezwykła kraina, gdzie tradycja historyczna przeplata się z legendami pełnymi
tajemnic i niesamowitych postaci. Któ\
z nas nie słyszał o czarownicach świętokrzyskich,
spotykających się podczas sabatów na A
ysej Górze? O diabłach i zbójach, grasujących w
lasach Puszczy Jodłowej czy te\
guślarzach, przepędzających złe uroki? Piękno Gór
Świętokrzyskich najłatwiej odkryć, wędrując szlakami turystycznymi, które prowadzą do
najciekawszych miejsc regionu. Na trasie naszej wycieczki koniecznie musi się znalez
ć góra
Święty Krzy\
(A
ysa Góra), dokąd poprowadzi nas  Droga Królewska", od wieków
przemierzana przez pielgrzymów, zdą\
ających ku wzniesionemu na szczycie wzgórza
sanktuarium. Trzeba odwiedzić Nową Słupię, której związane z początkami górnictwa i
hutnictwa regionu dzieje sięgają czasów prehistorycznych. Urokliwe miasteczko Bodzentyn,
niegdyś główny ośrodek handlowy ziemi świętokrzyskiej, czy te\
poło\
ona u podnó\
a A
ysicy
(najwy\
szego wzniesienia Gór Świętokrzyskich) wieś Święta Katarzyna - tak\
e warte są
odwiedzin. Ziemia świętokrzyska to równie\
wyzwanie dla miłośników turystyki rowerowej:
zarówno dla osób preferujących krótkie, rekreacyjne wypady, jak równie\
dla tych, którzy
lubią zmagać się z bardziej wymagającym terenem. Bogactwo przyrodnicze, niezwykła
historia, liczne zabytki architektury i przepiękny krajobraz zachęcają do odwiedzenia tego
Historia
Góry Świętokrzyskie to najni\
sze i - obok Sudetów - najstarsze góry na terenie Polski.
Zostały one wypiętrzone w erze paleozoicznej podczas ruchów hercyńskich, przypadających
na okres karboński; składają się z kilkunastu górskich pasm. Poszczególne z nich,
poprzecinane rozległymi dolinami, le\
ą równolegle względem siebie i w większości biegną z
północnego zachodu na południowy wschód. Najwy\
szy szczyt Gór Świętokrzyskich to
A
ysica, wznosząca się na wysokość 612 m n.p.m.; pozostałe większe wzniesienia to
Szczytniak (554 m n.p.m.), Klonówka (473 m n.p.m.) oraz Święty Krzy\
(595 m n.p.m.), od
którego wzięła się nazwa całych gór, a póz
niej tak\
e województwa.
W celu ochrony tych terenów w 1950 r. zało\
ono Świętokrzyski Park Narodowy. Wstęp
na teren parku jest płatny (bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł). Bilet upowa\
nia do pobytu
na terenie parku przez cały dzień. Istnieje równie\
mo\
liwość zakupienia biletu
uprawniającego do pobytu na cały tydzień (normalny 10 zł, ulgowy 5 zł). Sprzeda\
biletów
odbywa się przy bramie wejściowej w Nowej Słupi, przy z
ródełku św. Franciszka w Świętej
Katarzynie, przy galerii widokowej na gołoborzu, w muzeum ŚPN na A
ysej Górze oraz w
siedzibie dyrekcji Parku w Bodzentynie (ul. Suchedniowska 4; tel.: [phone],
http://www.swietokrzyskipn.org.pl).
Zaczątkiem Świętokrzyskiego Parku Narodowego był rezerwat ścisły na Chełmowej Górze,
który powstał ju\
w roku 1920 w celu ochrony modrzewia polskiego. Teren Parku obecnie
obejmuje część Pasma A
ysogórskiego, Pasma Klonowskiego oraz częściowo doliny Czarnej
Wody i Wilkowską, uroczysko Serwis-Dąbrowa oraz skarpę Zapusty koło Rudek. Na
obszarze parku znajduje się pięć rezerwatów ścisłych: wspomniana  Chełmowa Góra",
 Czarny Las" w dolinie Czarnej Wody (zało\
ony w celu ochrony lasów jodłowych),
 Mokry Bór" u podnó\
a Góry Psarskiej (z borem sosnowym o charakterze bagiennym),
rezerwat  Święty Krzy\
" (utworzony w celu ochrony zbiorowisk leśnych z udziałem jodły
1
i buka zwyczajnego) oraz rezerwat  A
ysica", obejmujący partie lasu jodłowo-bukowego i
gołoborza. W Świętokrzyskim Parku Narodowym przewa\
ają zbiorowiska leśne - oprócz
lasów jodłowo-bukowych charakterystyczne dla tego obszaru są bory mieszane, sosnowo-
dębowe, z udziałem modrzewia, świerka i buka. W ni\
szych partiach górskich występują lasy
liściaste, a na terenie Doliny Wilkowskiej - bory bagienne. Na terenie Parku spotkać mo\
emy
wiele chronionych gatunków roślin, w tym śnie\
yczkę przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko,
pióropusznik strusi, bluszcz pospolity, pełnik europejski, widłaki, lilię złotogłów oraz inne.
Występuje tu ok. 150 gatunków ptaków, wśród nich orlik krzykliwy, cietrzew, bocian czarny.
Spośród ssaków mo\
emy spotkać sarny, dziki, jelenie i łosie. W celach edukacyjnych na
terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego wytyczono pięć specjalnych ście\
ek, które
zostały poprowadzone przez najwa\
niejsze i najciekawsze miejsca Parku. Są to następujące
ście\
ki: przyrodnicza na Chełmowej Górze,  Huta Szklana - Święty Krzy\
",  Stawy
Biskupie" w Bodzentynie, ście\
ka historyczna na A
ysej Górze oraz przyrodniczo-historyczna
 A
ysica". Pracownicy Świętokrzyskiego Parku Narodowego przygotowali bogatą ofertę
warsztatów skierowanych do dzieci i młodzie\
y szkolnej. Więcej informacji mo\
na znalez
ć
na stronie http://www.swietokrzyskipn.org.pl.
Szlaki piesze
W poznaniu najciekawszych miejsc Gór Świętokrzyskich pomogą ka\
demu turyście szlaki
piesze. Oto szczególnie warte polecenia:
Szlak czerwony: Gołoszyce - Święty Krzy\
- Święta Katarzyna - Masłów - Tumlin -
Miedziana Góra - Kuz
niaki. Jest to szlak prowadzący głównym pasmem Gór
Świętokrzyskich, przebiegający przez najciekawsze miejsca regionu. Trasa interesująca ze
względu na walory przyrodnicze (wiedzie przez tereny Świętokrzyskiego Parku
Narodowego), kulturowe i krajobrazowe. Długość: 105 km.
Szlak niebieski: Chęciny - Kielce - Słowik - Daleszyce - Widełki - A
agów. Trasa ta prowadzi
pasmami Zgórskim, Posłowicko-Dymińskim, Daleszyckim i Orłowińskim, poło\
onymi po
południowej części regionu. Najwy\
sze wzniesienie na szlaku to Góra Stołowa (424 m
n.p.m.). Szlak częściowo przebiega przez obszar Cisowsko-Orłowińskigo Parku
Krajobrazowego. Długość: 69 km.
Szlak czarny: Nowa Słupia - Góra Chełmowa - Grzegorzewice - Kunin - Skoszyn - góra
Szczytniak. Trasa biegnie do rezerwatu na Górze Chełmowej (351 m n.p.m.). Szczególną
atrakcją przyrodniczą są występujące na Szczytniaku gołoborza. Długość: 16 km.
Szlak zielony: A
agów - Wał Małacentowski - Kobyla Góra - Nowa Słupia. Trasa prowadzi w
większości przez teren zalesiony; najwy\
szym wzniesieniem na szlaku jest Kobyla Góra (391
m n.p.m.). Długość: 15 km.
Informacje praktyczne
Informacja turystyczna
Planując wyjazd w Góry Świętokrzyskie, warto odwiedzić stronę portalu turystycznego
województwa świętokrzyskiego: http://www.swietokrzyskie.travel. Znajdziemy tu oferty bazy
2
noclegowej na terenie całego województwa, dane teleadresowe punktów gastronomicznych
oraz wiele innych praktycznych informacji. Strona zawiera opisy najciekawszych miejsc i
zabytków w regionie, jak równie\
gotowe propozycje wycieczek tematycznych. Informacje
mo\
na równie\
zdobyć w Punkcie Informacji Turystycznej w Nowej Słupi (ul.
Świętokrzyska 18; tel.: [phone]).
Dojazd
Całe województwo oplecione jest gęstą siecią dróg krajowych i wojewódzkich. Do
większości miejsc na terenie Gór Świętokrzyskich dojechać mo\
na autobusem PKS lub
środkami komunikacji prywatnej (patrz dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w
sekcji  Kielce").
Noclegi
Centrum Edukacyjne, Wólka Milanowska; tel.: [phone], tel./faks: 3177064,
http://www.centrumedukacyjne.wczasywpolsce.pl. Ośrodek oferuje jedynki, dwójki, trójki i
czwórki. Do dyspozycji gości tak\
e sala konferencyjna, sale komputerowe, stołówka. Nocleg
ok. 40 zł.
Centrum Konferencyjno-Szkoleniowe  Gołoborze", Rudki, ul. Górnicza 3; tel./faks:
[phone], http://www.goloborze.noclegiw.pl. Jedynki i sale zbiorowe (równie\
jako
dwójki). Dodatkowo bar, sauna, boiska sportowe, wypo\
yczalnia rowerów. Od 40 do 100 zł.
Informacji na temat noclegów w gospodarstwach agroturystycznych udzielają m.in.:
Świętokrzyska Federacja Agroturystyki i Turystyki Wiejskiej  Ziemia Świętokrzyska",
Kielce, al. IX Wieków Kielc 3; tel.: [phone]; Stowarzyszenie Agroturystyczne
Gminy Daleszyce  śeremie", Daleszyce, ul. Chopina 25; tel.: [phone],
http://www.agro.kie.pl;
Stowarzyszenie Rozwoju Gminy A
agów, A
agów, ul. Barska 21; tel.: [phone],
3074383, http://www.lagow.agrowakacje.pl; Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej  W
krainie latających czarownic"; tel.: [phone],
http://www.czarownice.com.pl;
Świętokrzyskie Towarzystwo Agroturystyki  A
ysogóry"; tel.: [phone],
http://www.lysogory.agrowczasy.com.
Kielce
Wizytę w regionie świętokrzyskim warto rozpocząć od stolicy województwa - Kielc,
poło\
onych na skraju najstarszego masywu Gór Świętokrzyskich. Zlokalizowane w kotlinie,
otoczonej od strony północnej Pasmem Masłowskim (z najwy\
szym wzniesieniem -
Klonówką, 473 m n.p.m.), a od południa pasmami Posłowickim i Dymińskim (najwy\
szy
szczyt - góra Telegraf, 408 m n.p.m.). W granicach administracyjnych miasta znajdują się
tak\
e Pasmo Kadzielniańskie, fragment Pasma Zgórskiego oraz zachodnia część Grzbietu
Szydłowskiego. Od strony północnej miasto sięga do zalesionego Pasma Dąbrowskiego.
3
Osada nad rzeką Silnicą powstała ju\
w XI w. i niemal do początku swojego istnienia a\
do
XVIII w. była własnością biskupów krakowskich. Pierwotną osadę o charakterze targowym
zało\
ono w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół pw. św. Wojciecha; niegdyś stał tu
drewniany kościółek.
W 1364 r. Kielce otrzymały prawa miejskie, a ponad wiek póz
niej, w 1496 r. - herb z rąk
Fryderyka Jagiellończyka, kardynała i biskupa krakowskiego. Na godle znajduje się złota
korona na czerwonym tle, pod nią dwie, równie\
złote, litery: CK - Civitas Kielcensis -
 Społeczność Kielc".
Legenda o powstaniu Kielc
Legenda wią\
e powstanie Kielc z księciem Mieszkiem, synem Bolesława Chrobrego. Otó\

podczas polowania w gęstwinach Puszczy Świętokrzyskiej ksią\
ę w pogoni za zwierzyną
zgubił swych towarzyszy. Strudzony poszukiwaniem orszaku, zasnął na leśnej polanie i miał
sen, w którym został napadnięty przez zbójców. Udało mu się pokonać złoczyńców, jednak
walka mocno nadwerę\
yła jego siły. Zmęczony potyczką i spragniony Mieszko skorzystał z
propozycji jednego z rannych rozbójników i wypił podany przez niego płyn. Napój jednak
okazał się tak gorzki, \
e zmusił księcia do gorączkowego poszukiwania wody, mogącej
złagodzić piekący ból. Wtedy Mieszko ujrzał wśród drzew jasną postać i rozpoznawszy w
niej św. Wojciecha, padł przed nim na kolana. Święty nakreślił na murawie pastorałem szlak,
z którego trysnęła czysta, z
ródlana woda. W tym momencie ksią\
ę obudził się i zobaczył w
pobli\
u strumień. Po wypiciu paru łyków o\
ywczego płynu poczuł powracające siły. Zadął w
róg i w odpowiedzi usłyszał głosy swoich towarzyszy. Odje\
d\
ając z polany, ksią\
ę dostrzegł
le\
ące w leśnej murawie olbrzymie kły, nale\
ące prawdopodobnie do dzika. Uznawszy je za
znak Opatrzności, obwieścił swoim towarzyszom, \
e w tym miejscu wybuduje gród z
kościołem. Słowa dotrzymał - na polanie powstał modrzewiowy kościółek pw. św. Wojciecha
i osada, której na pamiątkę znalezienia ogromnych kłów nadano nazwę Kielce. Strumień
wody, dzięki któremu Mieszko odzyskał siły, nazwano Silnicą.
Dynamiczny rozwój miasta w XVI i XVII w. związany był z eksploatacją i przetwarzaniem
występujących w najbli\
szych okolicach rud miedzi, \
elaza i ołowiu. W tym czasie Kielce
otrzymały przywilej organizowania dwóch jarmarków rocznie, powstało wiele cechów
rzemieślniczych, wzniesiono ratusz oraz Pałac Biskupów Krakowskich. W czasie potopu
szwedzkiego miasto doznało du\
ych zniszczeń, zamarł handel i znacznie spadło wydobycie
metali. W XVII w. Kielce podniosły się z upadku i wróciły do dawnej świetności - powstało
wtedy seminarium duchowne i szkoła średnia, a pod koniec wieku działalność rozpoczęły
nowe kopalnie i cegielnie. W 1795 r. w wyniku III rozbioru miasto dostało się w ręce
Austriaków, wchodząc w skład Galicji Zachodniej. W pięć lat póz
niej ogromny po\
ar strawił
niemal wszystkie zabudowania w centrum miejscowości, jednak dość szybko zdołano je
odbudować. Początek XIX w. przynosi ponowny rozwój gospodarczy Kielc. W 1816 r. w
inicjatywy Stanisława Staszica utworzono pierwszą w Polsce szkołę techniczną - Szkołę
Akademiczno-Górniczą. Mimo to ju\
w połowie wieku w wyniku reformy administracyjnej
miasto zdegradowano do roli ośrodka powiatowego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.
Kielce stały się stolicą województwa kieleckiego, a w latach 30. jego tereny włączono do
obszaru Centralnego Okręgu Przemysłowego.
4
Z II wojny światowej Kielce wyszły ze znacznie zmniejszoną liczbą mieszkańców.
Powojenna historia miasta jest znaczona tragicznymi wydarzeniami (pogrom ludności
\
ydowskiej w 1946 r. - tzw. pogrom kielecki), ale tak\
e intensywnym rozwojem miasta -
powstały wtedy liczne nowe zakłady przemysłowe, osiedla i Politechnika Świętokrzyska. W
1999 r. Kielce ustanowiono stolicą województwa świętokrzyskiego; obecnie miasto
zamieszkuje ponad 200 tys. mieszkańców.
Warto zobaczyć
Jednym z najwa\
niejszych zabytków miasta jest barokowy
Pałac Biskupów Krakowskich, wybudowany w latach 1638-41 za sprawą biskupa Jakuba
Zadzika. Budowla powstała według projektu włoskiego architekta, Jana Trevano,
sprowadzonego do Polski przez króla Zygmunta III Wazę; jej głównym budowniczym był
równie\
Włoch, Tomasz Poncino. Pałac zbudowany został na planie prostokąta, łączącego się
w naro\
ach z 8-bocznymi wie\
ami. Patrząc na fasadę główną, warto zwrócić uwagę na trzy
arkady, nad którymi znajdują się trzy du\
e weneckie okna, a w dachu - trzy lukarny.
Przypuszcza się, \
e zastosowana w układzie architektonicznym zasada trójdzielności została
zlecona przez fundatora, aby podkreślić jego niechęć do arian, nieuznających Trójcy Świętej.
Nad wejściem widnieją trzy herby: na środku  Orzeł" z epoki Wazów, z lewej  Korab" - herb
biskupa Zadzika, a z prawej  Trzy Korony" - herb Kapituły Krakowskiej. Od 1816 r. w
północnym skrzydle pałacu mieściła się Szkoła Akademiczno-Górnicza - pierwsza w kraju
wy\
sza uczelnia techniczna. Obecnie w budynku swoją siedzibę ma Muzeum Narodowe
(Pałac Biskupów Krakowskich, pl. Zamkowy 1. Kasa biletowa tel.: [phone],
3444014, http://www.muzeumkielce.net; czynne śr.-nd. 9.00-16.00, wt. 10.00-18.00; bilety:
normalny 10 zł, ulgowy 5 zł) - mo\
na w nim oglądać m.in. zabytkowe wnętrza z XVII i
XVIII w. oraz zbiory dawnego orę\
a. Znajduje się tu tak\
e galeria malarstwa polskiego z
okresu XVIII-XX w. Wśród zgromadzonych dzieł znajdują się obrazy m.in. Piotra
Michałowskiego, Juliusza Kossaka, Józefa Brandta, Józefa Chełmońskiego i Jacka
Malczewskiego. Od strony zachodniej pałacu znajduje się ogród w stylu włoskim, od
niedawna udostępniony dla zwiedzających.
Na wprost Pałacu Biskupów Krakowskich znajduje się
Bazylika Katedralna. Z miejscem jej lokalizacji związane są najstarsze dzieje miasta. Tutaj
w 1171 r. powstał romański kościół kolegiacki, ufundowany przez biskupa krakowskiego
5
Gedeona. Świątynia została zniszczona przez Tatarów i odbudowana w stylu gotyckim. W
efekcie zmian dokonanych na przestrzeni wieków zyskała kształt wczesnobarokowej,
trójnawowej bazyliki. Jeśli przyjrzymy się świątyni z zewnątrz, zauwa\
ymy jej wyraz
ny
podział na część starszą - obło\
oną romańskimi blokami piaskowca, oraz nowszą, która
została pokryta z zewnątrz tynkiem. Na północnej ścianie kościoła wmurowano w 1782 r.
tablicę, przedstawiającą podstawowe zasady wiary chrześcijańskiej, wzorce miar, du\
e i małe
litery alfabetu oraz liczby. Do wnętrza świątyni wchodzi się przez portal w nawie północnej.
W nawie głównej znajduje się zespół barokowych i rokokowych ołtarzy; na jej ścianach
podziwiać mo\
na sceny ze Starego Testamentu, a na sklepieniu - malowidła, przedstawiające
sceny z \
ycia Matki Boskiej. W nawie południowej znajduje się renesansowy nagrobek
El\
biety z Krzyckich Zebrzydowskiej, uznany za jedno z największych osiągnięć sztuki
renesansowej w Polsce. W jego pobli\
u wisi otoczony kultem wizerunek Matki Boskiej
A
askawej Kieleckiej, namalowany w 1600 r. W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz, w
którym umieszczono obraz Wniebowzięcia NMP; warto tak\
e zwrócić uwagę na piękne,
zabytkowe stalle. Atrakcję dla zwiedzających stanowi skarbiec, w którym zgromadzono
liczne dzieła sztuki sakralnej, m.in. gotycki kielich z 1362 r. nale\
ący do króla Kazimierza
Wielkiego oraz relikwiarz herbowy z wizerunkiem św. Marii Magdaleny z ok. 1370 r.
Znajdują się tam tak\
e cenne zabytki polskiego rękopiśmiennictwa: Antyfonarz Kielecki z
1372 r. oraz mszał pochodzący z przełomu XV i XVI w. Nawę północną od strony
wschodniej zamyka kaplica Pana Jezusa, w której widnieje XVI-wieczny krucyfiks. Przy
północnej ścianie mijamy gotycki tryptyk, przedstawiający w części środkowej koronację
Matki Boskiej, a na skrzydłach bocznych - patronów Polski, św.św. Wojciecha i Stanisława.
Przy placu katedralnym znajduje się kwadratowa, XVII-wieczna dzwonnica.
Dzwonnica katedralna
Podczas burzy w 1997 r. ze szczytu dzwonnicy został strącony wiatrem pięciometrowy krzy\
,
odsłaniając puszkę, na której był osadzony. W jej wnętrzu odkryto szkatułkę z XIX-
wiecznymi monetami oraz z dokumentem z 1866 r., a więc z czasów gruntownego remontu
dzwonnicy. Do ciekawostek mo\
na równie\
zaliczyć fakt, i\
na jej czterobocznej wie\
y
znajdują się tylko trzy tarcze zegarowe. Stało się tak z winy biskupa Szaniawskiego, na
którego zlecenie miały zostać wykonane zegary na wie\
ę. Biskup specjalnie w tym celu
sprowadził do Kielc jednego z najlepszych zegarmistrzów w kraju, niemniej jednak
profesjonalizm rzemieślnika stał się przyczyną konfliktu. Zniecierpliwiony wolnym tempem
prac biskup postanowił ponaglić zegarmistrza. Ten jednak poczuł się tak głęboko ura\
ony, \
e
wyjechał, nie ukończywszy swego zadania. Brakującej, czwartej tarczy zegarowej
postanowiono nie dorabiać, tak więc do dnia dzisiejszego na wie\
y zegarowej widnieją tylko
trzy zegary.
Obok dzwonnicy stoi kaplica Ogrójca, a przy niej - figura św. Jana Nepomucena. W
naro\
niku cmentarza katedralnego znajduje się grób Bartosza Głowackiego, chłopskiego
bohatera bitwy pod Racławicami w czasie powstania kościuszkowskiego.
Z Placu Zamkowego przez bramę po południowej stronie Pałacu Biskupów Krakowskich
mo\
na przejść do ulicy Zamkowej. Kierując się w stronę parku miejskiego, po lewej stronie
mijamy budynek dawnego więzienia kieleckiego z lat 1939-56, w którym obecnie znajduje
6
się Muzeum Pamięci Narodowej (ul. Zamkowa 3; tel.: [phone]; czynne śr., sb.-nd.
10.00-14.00).
Minąwszy budynek muzeum, po lewej stronie widzimy
pałac Tomasza Zielińskiego, mecenasa i kolekcjonera sztuki. Zieliński przybył do Kielc
w 1846 r., a pałacyk wybudował w latach 1851-57. Obecnie w tym miejscu ma swoją siedzibę
Dom Środowisk Twórczych (ul. Zamkowa 5; tel.: [phone], http://www.kielcedst.net),
ponadto w pałacu funkcjonuje restauracja oraz kawiarnia, a w okresie letnim na terenie
otaczającym zabudowania - tak\
e ogródek, w którym organizowane są koncerty oraz pokazy
filmowe.
Idąc dalej ulicą Zamkową, dochodzimy do stawu na terenie
parku miejskiego. Park został zało\
ony w czasach Królestwa Kongresowego i stanowi
ulubione miejsce weekendowego wypoczynku Kielczan. W znajdującej się na jego terenie
muszli koncertowej często organizowane są ró\
nego rodzaju imprezy, koncerty i spektakle.
Spacerując główną aleją parku, po lewej stronie dostrzec mo\
na zabudowania rezydencji
Zielińskiego i otaczające go ogrodzenie z charakterystyczna wie\
yczką zwaną  Plotkarką".
Nieco dalej, w pobli\
u bramy głównej, stoi pomnik Stanisława Staszica, ufundowany przez
Kielczan w 1906 r. Brama główna prowadzi do ulicy Jana Pawła II, przy której znajduje się
tzw.
Dworek Laszczyków (obecna siedziba Muzeum Wsi Kieleckiej, ul. Jana Pawła II 6; tel.:
[phone], e-mail: [e-mail], http://www.mwk.com.pl; czynne: pn.-pt, nd.
10.00-15.00). Modrzewiowy budynek, pokryty łamanym dachem gontowym, był niegdyś
domem księ\
y kanoników. We wnętrzach dworku organizowane są wystawy czasowe.
Po przeciwnej stronie ulicy znajduje się zabytkowy budynek dawnego gimnazjum
męskiego, wybudowany ok. 1725 r. przez biskupa Konstantego Szaniawskiego. Warto
7
wspomnieć, \
e wśród uczniów tej szkoły byli tacy pisarze jak: Stefan śeromski, Gustaw
Herling-Grudziński i Adolf Dygasiński. Obecnie mieści się tu Muzeum Lat Szkolnych
Stefana śeromskiego (ul. Jana Pawła II 5; tel.: [phone],
http://www.muzeumkielce.net/zeromski; czynne wt., czw.-pt., nd. 9.00-15.30, śr. 11.00-17.30;
bilety: normalny 4 zł, ulgowy 2 zł). Do budynku szkolnego przylega zabytkowy kościół pw.
Świętej Trójcy, pochodzący z XVII w. W przedsionku świątyni wmurowane są epitafia
zasłu\
onych kieleckich profesorów.
Jako kontynuację spaceru proponujemy przejście wzdłu\
ulicy Sienkiewicza -
głównego deptaku i centrum handlowego miasta. Ta niedawno wyremontowana ulica
stanowi wizytówkę Kielc, wzdłu\
niej ulokowane są zabytkowe, częściowo odrestaurowane
kamienice. Spacerując tym traktem, warto zatrzymać się przy placu Artystów, na którym
znajduje się pomnik dzika, nawiązujący do legendy o powstaniu Kielc.
Ciekawą propozycją dla turystów odwiedzających miasto, nie tylko tych najmłodszych,
stanowić mo\
e wizyta w
Muzeum Zabawek i Zabawy (pl. Wolności 2; tel.: [phone]; tel./faks: 3444819,
http://www.muzeumzabawek.kielce.pl; czynne wt.-nd. 10.00-18.00, bilety: normalny 6 zł,
ulgowy 3 zł, wystawy czasowe 3 zł, lekcja muzealna 3 zł). Mo\
na obejrzeć w nim kolekcje
zabawek - od tych najstarszych po współczesne. Podczas zwiedzania muzeum dzieci mają
mo\
liwość pobawić się w kąciku zabaw, a latem tak\
e na dziedzińcu budynku. Jednostka
organizuje równie\
zajęcia i warsztaty plastyczne dla dzieci i młodzie\
y.
Spacer po świętokrzyskiej stolicy nie byłby pełen, gdyby zlekcewa\
yć fakt, \
e tereny, na
których le\
y miasto, oraz jego okolice charakteryzują się ogromną ró\
norodnością formacji
geologicznych. Z tego te\
względu Kielce są często nazywane  największym muzeum
geologii pod gołym niebem". Mogą się one pochwalić równie\
inną niezwykłą atrakcją
przyrodniczo-turystyczną - w administracyjnych miasta znajduje się a\
pięć rezerwatów
przyrody. Jednym z nich jest
8
 rezerwat przyrody o\
ywionej  Karczówka", poło\
ony na wzgórzu o tej samej nazwie
(340 m n.p.m.), pokrytym drzewostanem sosnowo-jodłowym z domieszką drzew liściastych.
Na szczycie Karczówki znajduje się kościół i klasztor z XVII w.; mo\
emy tu równie\

zobaczyć liczne ślady starych kopalni rudy ołowiu z XV-XVII w.
Najbardziej znany jest
rezerwat skalny  Kadzielnia" na wzgórzu Kadzielnia. Obejmuje on najwy\
szą część
skalnego filaru, tzw. Skałkę Geologów, górującą nad nieczynnym od 1962 r. kamieniołomem.
Na terenie  Kadzielni" znajduje się 26 jaskiń i schronisk skalnych; występują tu liczne
zjawiska krasu powierzchniowego i podziemnego oraz m.in. skamieniałości korali
głowonogów i ryb pancernych. Na obszarze rezerwatu wytyczono ście\
ki spacerowe,
zbudowano punkty widokowe, a w 1971 r. otwarto amfiteatr, w którym odbywa się m.in.
coroczny Festiwal Piosenki Harcerskiej.
Na jednym z młodszych kieleckich osiedli znajduje się
rezerwat skalny  Ślichowice". Obejmuje on wąski filar skalny między nieczynnymi
kamieniołomami, chroniąc odsłonięte, unikatowe formy tektoniczne oraz występującą na tych
terenach roślinność zielną i krzewiastą (m.in. wisienkę stepową, krzewy dzikich ró\
, berberys,
jałowiec).
Kolejnym rezerwatem Kielc jest  Biesak - Białogon". Obejmuje on - tak jak poprzednie
rezerwaty - dawny kamieniołom wraz z otaczającymi go lasami. Występują tu odsłonięte
skały kambru dolnego i ordowiku dolnego, ukazujące ciekawe zjawisko tektoniczne:
zaleganie starszych skał kambryjskich na młodszych skałach ordowiku. W osadach
ordowickich często spotkać mo\
na szczątki fauny (przede wszystkim - ramienionogów).
Część terenu rezerwatu jest pokryta wodą.
Najmłodszy rezerwat przyrody nieo\
ywionej na terenie miasta to
9
  Wietrznia". Ochroną objęto pozostałości wzgórza Wietrznia z wyrobiskami
kamieniołomów, odsłaniającymi profil skał dewońskich. W rezerwacie zachowane są
niezwykle cenne zjawiska krasu powierzchniowego i podziemnego (pięć jaskiń i schronisk
skalnych) oraz fauna kopalna okresu dewońskiego, m.in. koralowce, głowonogi i
ramienionogi.
Po regionie oprowadza: Agnieszka Pabis
Obiekty dodane przez u\
ytkowników:
Teatr im. Stefana śeromskiego
Teatr powstał w 1877 r. Nosił nazwę Hotelu Polskiego, póz
niej Teatru Ludwika.
Jest to budowlą wzniesioną na planie nieregularnego wieloboku z bramą
przejazdową i elewacją frontową o wystroju kamienicy - pałacu z XIX w. Pierwsza
premiera miała miejsce w 1879 r. Tu koncertował Ignacy Padarewski (w 1885 r.) i
grywali najwięksi artyści polskiej sceny (D.Damiecki, K.Frycz).
dodał: dorbo
Pomnik "A
awka Karskiego"
Pomnik stoi przy ulicy Sienkiewicza w Kielcach, przy moście nad rzeką Silnicą
(rejon Plant). Przedstawia postać Jana Karskiego, który pochyla się nad
szachownicą /Jan Karski - właściwie Jan Kozielewski (ur. 24.06. 1914 r. w A
odzi,
zm. 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie, kurier, świadek Holokaustu/.
dodał: dorbo
Góra "Telegraf"
W niedalekiej odległości od centrum miasta (ok.1 km) na północnym stoku góry
Telegraf (406 m n.p.m.) znajduje się centrum rodzinnej rozrywki "Pod Telegrafem".
Obiekty czynne przez cały rok /w zimie dwa wyciągi narciarskie, w lecie m.inn. mini
golf/.
dodał: dorbo
Pomnik Jana Pawła II
Pomnik znajduje się na Placu Jana Pawła II - obok katedry.
dodał: dorbo
Fontanna
Na placu u zbiegu ulic Sienkiewicza i Kapitulnej znajduje się nowoczesna fontanna
oraz małe gejzery tryskające wodą. Obok widać kolumnadę granitowych obelisków
/mają słu\
yć jako sztalugi do ekspozycji prac lokalnych artystów/.
dodał: dorbo
10
Rzeka Silnica
Ta niewielka rzeka (nazwa rzeki związana jest z legendą o zało\
eniu miasta)
przecina Kielce z północy na południe. Wykorzystując rosnącą przy niej zieleń,
urządzono wzdłu\
jej biegu (od Zalewu do Kadzielni) ciągi spacerowe, ście\
kę
rowerową.
dodał: dorbo
Informacje praktyczne
Informacja turystyczna
Regionalne Centrum Informacji Turystycznej, ul. Ściegiennego 2; tel.: [phone],
3618057, e-mail: [e-mail], http://www.swietokrzyskie.pl.
Miejski Ośrodek Informacji Turystycznej, pl. Niepodległości 1; tel.: [phone],
3458681, e-mail: [e-mail], http://www.um.kielce.pl/turystyka.
PTTK Oddział w Kielcach, ul. Sienkiewicza 29; tel.: [phone], faks: 3445914, e-
mail: [e-mail].
Dojazd, orientacja
Kielce stanowią centrum komunikacyjne województwa świętokrzyskiego i posiadają dogodne
połączenia kolejowe ze wszystkimi wa\
niejszymi miastami regionu. Tędy te\
biegną wa\
ne
trasy kolejowe linii północ - południe, bez problemu więc dotrzemy do Kielc zarówno z
Krakowa, jak i z Warszawy czy Kołobrzegu.
Dworzec PKS, ul. Czarnowska 12, informacja tel.: [phone] (czynny całą dobę),
http://www.pks.kielce.pl.
Dworzec PKP, pl. Niepodległości 1, informacja tel.: [phone],
http://www.pkp.kielce.pl. Dworzec komunikacji prywatnej (busy), ul. śelazna 18; tel.:
[phone], http://www.sztp.kie.pl.
Noclegi
Hotel  Arkadia"* , ul. Urzędnicza 13; tel./faks: [phone], e-mail:
[e-mail], http://www.hotelkielce.pl. Jedynki, dwójki, trójki i czwórki od 120 do
210 zł, pokoje o standardzie studenckim od 22 do 88 zł.
Hotel  Astoria"**, ul. Kościuszki 26; tel.: [phone], tel./faks: 3432299, e-mail:
[e-mail], http://www.hotelastoria.pl . Jedynki i dwójki od 120 do 180 zł.
Hotel  Bristol"**, ul. Sienkiewicza 21; tel.: [phone], faks: 3663065, e-
mail: [e-mail], http://www.bristol.kielce.pl. Jedynki, dwójki i trójki od 120 do
240 zł, apartament 300 zł.
11
 Hotel  Karczówka"**, ul. Karczówkowska 64; tel.: [phone], tel./faks: 3662626, e-
mail: [e-mail], http://www.hotelkarczowka.oit.pl. Jedynki, dwójki i trójki od
140 do 240 zł.
Hotel  Maraton"**, ul. Boczna 15; tel./faks: [phone], e-mail:
[e-mail], http://www.mosir.kielce.pl. Od jedynek po piątki od 110 do
275 zł, nocleg w sali zbiorowej 40 zł.
Hotel  Stadion"**, ul. Ściegiennego 8; tel./faks: [phone], e-mail:
[e-mail], http://www.mosir.kielce.pl, Jedynki i dwójki od 120 do 200 zł,
apartament 250 zł.
Hotel  Śródmiejski"**, ul. Wesoła 5; tel.: [phone], faks: 3441696, e-mail:
[e-mail], http://www.hotelsrodmiejski.pl. Jedynki, dwójki i trójki od 130 do
170 zł, apartament 240 zł.
Hotel  A
ysogóry"***, ul. Sienkiewicza 78; tel.: [phone], tel./faks: 3655001, e-
mail: [e-mail], http://www.lysogory.com.pl. Jedynki i dwójki od 150 do 250
zł, apartament od 350 do 400 zł.
Hotel  Pod Złotą Ró\
ą"***, pl. Moniuszki 7; tel.: [phone], faks: 3437881, e-mail:
[e-mail], http://www.zlotaroza.pl. Jedynki i dwójki od 240 do 350 zł, apartament od
480 do 600 zł.
Hotel  Qubus"****, ul. Składowa 2, e-mail: [e-mail],
http://www.qubushotel.com. Jedynki, dwójki i apartamenty w cenie od 120 zł.
Szkolne Schronisko Młodzie\
owe PTSM  Wędrownik", ul. Szymanowskiego 5; tel./faks:
[phone], e-mail: [e-mail], http://www.ssm-
wedrownik.com.pl. Jedynki, dwójki, trójki i sale zbiorowe od 12 do 29 zł, apartament 65 zł.
Turystyczne Schronisko Młodzie\
owe  Dom Harcerza", ul. Pańska 1a; tel./faks: +48 41
3452737, http://www.dhkielce.zhp.pl . Oferuje noclegi w salach zbiorowych w cenie ok. 20
zł.
Gastronomia
Restauracja  La Cucina Italiana", ul. ks. Ściegiennego 38; tel.: [phone]. Kuchnia
włoska. Ceny od 35 do 60 zł.
Karczma  Hulaj Dusza", ul. Czarnowska 22; tel.: [phone]. Kuchnia regionalna i
staropolska. Ceny od 20 zł.
Pizzeria  Maxipizza", Rynek 16; tel.: [phone]. Kuchnia włoska. Ceny od 20 zł.
Restauracja  Monte Carlo", ul. Paderewskiego 20; tel.: [phone]. Kuchnia europejska.
Ceny od 20 zł.
Restauracja  Pod Złotą Ró\
ą", pl. Moniuszki 7. Kuchnia międzynarodowa. Ceny od 35 do
60 zł.
Restauracja  Wiedeńska", ul. Paderewskiego 37/39b. Kuchnia europejska. Ceny od 35
do 60 zł.
12
 Restauracja  Monte Carlo", ul. Paderewskiego 20; tel.: [phone],
http://www.monte-carlo.com.pl. Kuchnia polska. Ceny od 15 do 25 zł.
Restauracja  Aztec", ul. Planty 16a; tel.: [phone]. Kuchnia meksykańska. Ceny
od 20 do 40 zł.
Restauracja Akasaka (w kompleksie Citi-Hotel), ul. Paderewskiego 4c; tel.: +48 41
3435151, http://www.citi-hotel.emeteor.pl. Kuchnia azjatycka (głównie japońska). Ceny od
35 do 60 zł.
Restauracja  Si Senor", pl. Wolności 1; tel.: [phone], http://www.si-senor.pl.
Kuchnia hiszpańska. Ceny od 20 do 35 zł.
Informator
Imprezy cykliczne
Świętokrzyska Wiosna Jazzowa - Trzydniówka Literacka organizowana przez Dom
Środowisk Twórczych w pałacyku Tomasza Zielińskiego; przełom marca i kwietnia.
Festiwal Filmów Niezwykłych - odbywa się na małej scenie Kieleckiego Centrum Kultury;
marzec (pl. Moniuszki 2b; tel.: [phone], http://www.kck.com.pl).
Święto Kielc - organizowane przez Urząd Miasta; początek lata.
Zaduszki Jazzowe - w pałacyku Tomasza Zielińskiego; listopad.
Festiwal Piosenki Harcerskiej - sierpień.
Muzea i galerie
Świętokrzyska Galeria Sztuki Współczesnej  Zachęta", ul. Orla 3; tel. [phone]
wew. 238, http://www.muzeumkielce.net/zacheta; bilet 3 zł. Prezentuje dzieła malarstwa
współczesnego.
Oddział Muzeum Narodowego w Kielcach -
Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku; tel.: [phone],
http://www.muzeumkielce.net/sienkiewicz, czynne śr.-nd. 10.00-17.00, bilety: normalny 8 zł,
ulgowy 4 zł. Stała ekspozycja obejmuje wnętrza dworku oraz wystawę literacko-biograficzną
dotyczącą pisarza.
13
 Muzeum Historii Kielc, ul. św. Leonarda 4; tel.: [phone];
http://www.muzeumhistoriikielc.pl, czynne wt., czw., sb., nd. i święta 9.00-16.00, pt. 10.00-
18.00, pn. zamkn.
Muzeum Diecezjalne Sztuki Kościelnej, ul. Jana Pawła II 3; tel.: [phone],
czynne wt.-śr., pt.-sb. 9.00-16.00, czw. 12.00-18.00.
Aktywny wypoczynek
Kielce oraz ich najbli\
sze okolice są bardzo dobrym miejscem do aktywnego spędzenia czasu.
Przez miasto przebiegają liczne szlaki piesze oraz rowerowe, łączące najcenniejsze obiekty
zabytkowe oraz miejsca warte zobaczenia.
Trasy piesze
Szlak zielony: ul. Zamkowa - skwer Szarych Szeregów - rezerwat  Kadzielnia" - Muzeum
Zbiorów Geologicznych, ul. Zgoda - rezerwat  Wietrznia" - Bukówka (pętla autobusowa).
Długość: ok. 6 km.
Szlak \
ółty: Kielce - Słowik - rezerwat  Biesak" - Białogon. Szlak prowadzi przez tereny
Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Długość: 4,5 km.
Szlaki niebieski i \
ółty: szlak niebieski na odcinku od ul. Zamkowej do terenów przy stoku
narciarskim na górze Pierścienica, dalej prowadzą znaki \
ółte: ul. Zamkowa - skwer Szarych
Szeregów - rezerwat  Kadzielnia" - Stadion Leśny - rezerwat  Biesak" - Białogon - ul.
Krakowska - góra Dalnia - rezerwat  Śluchowice" - rezerwat  Sufraganiec" - Świnia Góra -
Bukówka - stok narciarski na górze Telegraf - ul. Obrzez
na (pętla autobusowa). Długość
trasy: 45 km.
Trasy rowerowe
Przez miasto przebiega ście\
ka rowerowa, która łączy północną część miasta z terenami
rekreacyjnymi parku miejskiego i Stadionem Leśnym; długość ście\
ki wynosi 8 km. Ta
malownicza trasa, przebiegająca w du\
ej mierze przez tereny leśne, jest jedną z najbardziej
popularnych tras przeja\
d\
ek rowerowych kielczan.
Na terenie parku przy stadionie zostały wytyczone tak\
e dwa inne szlaki rowerowe: czerwony
- o długości 3,5 km, oraz niebieski - o długości 11,5 km. Obie trasy są dość trudne i
przeznaczone przede wszystkim dla miłośników kolarstwa górskiego. Początek i koniec
szlaków znajdują się u podnó\
a góry Pierścienica (367 m n.p.m.), z której rozpościera się
piękna panorama na Kielce oraz Góry Świętokrzyskie.
Dwie następne trasy poprowadzono w okolicach góry Telegraf. Pierwsza z nich, niebieska,
ma długość 4,5 km, druga - czerwona - 5,5 km. Są to szlaki krótkie, ale charakteryzujące się
stromymi wjazdami i zjazdami. Na terenach wokół góry Telegraf oraz Stadionu Leśnego
organizowane są maratony i wyścigi kolarstwa górskiego.
14
Trasy narciarskie
Miłośnicy sportów zimowych mają mo\
liwość szusowania na dwóch stokach narciarskich.
Wyciąg na górze Telegraf (ul. Narciarska 6; tel.: [phone],
http://www.rekreacja.kielce.pl) posiada dwie trasy zjazdowe: krótszą, przeznaczoną dla
początkujących, oraz dłu\
szą o długości 500 m i ró\
nicy wysokości 100 m. Stok jest
sztucznie naśnie\
any i oświetlony, w okolicy znajduje się karczma.
Wyciąg narciarski na górze Pierścienica (ul. Kusocińskiego, Stadion Leśny; tel.: +48 41
3687426, http://www.rekreacja.kielce.pl) to stok o łagodnym nachyleniu. Trasa zjazdowa ma
długość 500 m, a ró\
nica wysokości wynosi 59 m. Stok sztucznie naśnie\
any i oświetlony.
Okolice Stadionu Leśnego posiadają tak\
e świetne warunki do uprawiania narciarstwa
biegowego.
Po regionie oprowadza: Agnieszka Pabis
Obiekty dodane przez u\
ytkowników:
Bankomat Pekao S.A.
Aleja Tysiąclecia Państwa Polskiego 7. Politechnika Świętokrzyska, 24 h, bank:
Pekao S.A.
dodał: romszklarz
Bankomat BGś S.A.
BGś S.A.Kielce ul. Hipoteczna 3, czynny 24h.
dodał: romszklarz
Bankomat PKO BP
Kielce, Kryształowa 4, Spółdzielnia Mieszkaniowa "PODKARCZÓWKA". Oddział
PKO Banku Polskiego 24h.
dodał: romszklarz
Hotel Bristol
Gmach Hotelu Bristol stoi naprzeciw Teatru im. S.śeromskiego. Hotel Bristol jest
najstarszym z funkcjonujących kieleckich hoteli. Powstał na początku XX w. z
inicjatywy R. Piwowarskiego. W środku hotelu zobaczyć mo\
na m.in. salę
restauracyjną z końca XIX w., ze ścianami podzielonymi pilastrami w stylu
japońskim.
dodał: dorbo
Restauracja Sphinx
Restauracja "Sphinx" poło\
ona przy Plantach nad rzeką Silnicą. W swojej ofercie
ma bogaty wybór dań na ka\
dą okazję.
dodał: dorbo
Bankomat
Oddział Banku BPH.
ce
15
Odwiedzając Kielce, warto zaplanować wycieczkę na górę Karczówkę, na której znajduje się
XVII-wieczny zespół klasztorny. Mo\
na tu dotrzeć pieszo z centrum miasta; do klasztoru
prowadzi trasa, której wyznacznikami są stacje drogi krzy\
owej (pierwsza z nich znajduje się
przy pl. Panny Marii). Klasztor na górze Karczówka został wybudowany w 1. poł. XVII
w. z polecenia biskupa krakowskiego, Marcina Szyszkowskiego, jako podziękowanie za
uchronienie miasta od szalejącej w tym czasie na ziemiach polskich zarazy. W XVIII w. do
świątyni dostawiono zabudowania gospodarcze z basztami w naro\
ach oraz reprezentacyjne
schody prowadzące do przedsionka. Sam kościół jest świątynią jednonawową, warto tu
zwrócić uwagę na wczesnobarokowy ołtarz główny, wykonany z marmuru kieleckiego.
Zarówno ołtarze boczne, jak i zabudowę chóru wykonano z drewna. Istnieje mo\
liwość
wejścia na wie\
ę kościelną (informacje na ten temat mo\
na uzyskać na miejscu).
U podnó\
a Karczówki początek mają szlaki turystyczne: pieszy czerwony (o długości 18,5
km), który prowadzi przez pasma: Zgórskie, Bolechowickie i Zelejowskie do Chęcin, oraz
czerwony szlak rowerowy (o długości 21,5 km), prowadzący do Podzamcza
Piekoszowskiego.
Szlak pieszy z Karczówki prowadzi na górę Brusznia, na której szczycie znajduje się krzy\
,
upamiętniający powstańców styczniowych. Trasa biegnie dalej do Białogonu. Początki tej
przemysłowej dzielnicy Kielc sięgają XVII w., kiedy wzniesiono tu hutę ołowiu i miedzi.
Zakład - po licznych zmianach - działa do dnia dzisiejszego i specjalizuje się w produkcji
pomp. Ciekawym zabytkiem Białogonu jest piękna, drewniana świątynia z dzwonnicą,
wzorowana na budownictwie podhalańskim, powstała w latach 1917-18. Szlak prowadzi dalej
przez Pasmo Zgórskie z jego najwy\
szym wzniesieniem - górą Patrol (388 m n.p.m.).
Największą atrakcją tej trasy jest przepiękna krasowa jaskinia  Raj" (rezerwacja wejść tel.:
[phone], 3150572, e-mail: [e-mail], http://www.jaskiniaraj.pl,
czynna 15 I-15 XI wt.-nd. 10.00-17.00), powstała wskutek chemicznego i mechanicznego
działania wód podziemnych na skały wapienne. W jaskini udostępniono dla zwiedzających
trasę turystyczną o długości 150 m, przebiegającą przez sale o bardzo ró\
norodnej szacie
naciekowej. Zwiedzanie jaskini jest mo\
liwe tylko z przewodnikiem, czas zwiedzania wynosi
ok. 40 minut. Ze względu na du\
ą liczbę turystów nale\
y dokonywać rezerwacji biletów
(szczególnie dla grup).
Dalej trasa szlaku prowadzi na grzbiet
Góry Zelejowej (372 m n.p.m.), która od 1954 r. stanowi rezerwat przyrody
nieo\
ywionej. Szczególną ochroną objęta jest skalna grań o długości 0,5 km, zbudowana z
wapieni dewońskich. Na terenie rezerwatu podziwiać mo\
emy ciekawe przykłady
współczesnego krasu powierzchniowego. Odsłonięte stoki góry porasta wiele gatunków roślin
(m.in. rojnik pospolity, rozchodnik, krzewy dzikiej ró\
y, berberysu i jałowca, irga zwyczajna,
wisienka stepowa), las sosnowo-bukowy oraz liczne gatunki mchów i paproci. Z Góry
Zelejowej za znakami szlaku czerwonego dochodzimy do miasteczka Chęciny. Stąd do Kielc
mo\
emy wrócić autobusem miejskim nr 31 lub jednym z prywatnych busów. Przystanek
autobusowy znajduje się przy placu Partyzantów.
16
Bodzentyn
Jedną z najciekawszych miejscowości regionu świętokrzyskiego jest Bodzentyn - niewielka
miejscowość poło\
ona nad rzeką Psarką. Od strony południowej nad miasteczkiem wznosi się
Góra Miejska - główny szczyt Pasma Klonowskiego.
Historia
W miejscu, gdzie obecnie znajduje się Bodzentyn, niegdyś istniała wieś Tarczek, pełniąca
funkcję rezydencji biskupów krakowskich. Wieś uległa zniszczeniu podczas wojny w 1244 r.
i dopiero 100 lat póz
niej biskup Jan Bodzanta zało\
ył na tym miejscu miasto, które nazwał od
swojego imienia Bodzentynem. Jego następca - biskup Florian z Mokrska - w 1365 r.
wybudował w Bodzentynie zamek i otoczył miasto murami obronnymi. Nadane miejscowości
w następnych wiekach królewskie przywileje znacząco wpłynęły na jej rozwój, zwiększając
liczbę dni jarmarkowych do sześciu w roku i tym samym umo\
liwiając rozkwit handlu i
wzrost liczby ludności. Wa\
ny etap rozwoju miasta przypada na XVI i XVII w., kiedy zostało
ono mocno rozbudowane - w tym czasie powstał drugi rynek oraz wodociąg, a w 1670 r.
wybudowano ratusz z wie\
ą zegarową (spalony w 1829 r.). Po okresie wojen ze Szwedami i
licznych klęskach \
ywiołowych liczba mieszkańców miejscowości spadła, niemniej jednak
Bodzentyn nadal stanowił jeden z wa\
niejszych ośrodków miejskich ziemi kieleckiej. Miasto
odegrało bardzo wa\
ną rolę podczas powstania styczniowego. W roku 1870 r. Bodzentyn
utracił prawa miejskie, a w 1917 r. rozległy po\
ar zniszczył większą część zabudowy. W
czasie II wojny światowej w mieście utworzono getto dla śydów, których większość
zgładzono potem w obozie w Treblince. W 1994 r. Bodzentyn odzyskał prawa miejskie.
Obecnie swoją siedzibę ma w nim dyrekcja Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Warto zobaczyć
Najwa\
niejszym zabytkiem Bodzentyna jest
kościół pw. NMP i św. Stanisława - gotycka kolegiata powstała w latach 1450-52. We
wnętrzu świątyni warto zwrócić szczególną uwagę na XV-wieczne, ostrołukowe portale
wykonane z szarego piaskowca oraz tablicę erekcyjną z 1452 r., wmurowaną na wprost
wejścia. Tablica przedstawia postać siedzącej na tronie Matki Boskiej z Dzieciątkiem i
klęczącym u Jej stóp fundatorem kościoła, biskupem Zbigniewem Oleśnickim. Pod tablicą -
barokowa pieta, czyli rzez
ba Matki Boskiej Bolejącej. W kruchcie znajduje się równie\

granitowa, gotycka chrzcielnica. Ołtarz główny kościoła, przedstawiający scenę
Ukrzy\
owania, ufundowany został przez biskupa Samuela Maciejowskiego w latach 1545-46.
Ołtarz początkowo umieszczono w Katedrze Wawelskiej, w 1647 r. z inicjatywy biskupa
Piotra Gembickiego przeniesiono go do katedry kieleckiej, a następnie w 1728 r. przekazano
na własność świątyni w Bodzentynie. W nawie północnej znajduje się - uwa\
any za jeden z
najcenniejszych zabytków okresu przejściowego pomiędzy gotykiem a renesansem - tryptyk
17
bodzentyński, wykonany w warsztacie Marcina Czarnego (zięcia Wita Stwosza)
prawdopodobnie w roku 1508 lub 1515. Tryptyk przedstawia scenę zaśnięcia NMP oraz
postać klęczącego fundatora - biskupa Jana Konarskiego. Skrzydła tryptyku przedstawiają
sceny z \
ycia patronów świątyni. Obok kościoła widzimy wolnostojącą, dwukondygnacyjną,
barokową dzwonnicę, przebudowaną do stanu dzisiejszego w XIX w.
Kolejną atrakcją miejscowości są ruiny
Zamku Biskupów Krakowskich. Teren budowli jest ogrodzony, a dogodne dojście do niej
prowadzi wzdłu\
zachodniej strony rynku, skąd nale\
y skręcić w prawo. Obiekt ten znajduje
się na trasie rowerowego Szlaku Architektury Obronnej.
Budowla została wzniesiona w 2. poł. XIV w. na wysokim brzegu Psarki przez biskupa
Floriana z Mokrska, a następnie trzykrotnie przebudowana (na początku i pod koniec XVI w.
oraz na początku wieku XVII). Budowla powstała na planie podkowy i posiadała trzy
skrzydła, otaczające czworoboczny dziedziniec, zamknięty nieistniejącym ju\
murem. Do
dziś w najlepszym stanie zachowała się część trójkondygnacyjnego skrzydła południowego
wraz z bramą wjazdową prowadzącą na dziedziniec. Działaniu czasu oparł się równie\
portal
wejściowy z 1. poł. XVII w., wykonany z czerwonego piaskowca i obło\
ony wykładziną z
kamienia ciosanego. Zamek posiada szereg okien w póz
norenesansowych, profilowanych
kamiennych obramieniach. Od strony południowej zobaczyć mo\
emy resztki umocnień
bramy i wjazdu.
Opuszczając teren zamku, kierujemy się w stronę Rynku Dolnego, a następnie, idąc ulicą
Opatowską, po prawej stronie mijamy
ruiny gotyckiego kościoła św. Ducha, który w XVI w. pełnił rolę kościoła szpitalnego.
Na tej ulicy zobaczyć mo\
emy tak\
e zabytkową
zagrodę Czernikiewiczów, w której wnętrzu znajduje się oddział Muzeum Wsi Kieleckiej
(ul. 3 Maja 13; czynna IV-XVII wt.-nd. 9.00-17.00, IX-III wt.-nd. 9.00-15; bilety: normalny 1
zł, ulgowy 2 zł). Budynek stanowi przykład dawnej architektury małych miasteczek
rolniczych ziemi kieleckiej. Najstarsze elementy zagrody pochodzą z 1809 r., część
18
zabudowań mieszkalnych powstała w latach 1870 i 1920. Dla zwiedzających udostępniony
jest segment mieszkalny z zabudowaniami gospodarczymi oraz wozownia. We wnętrzach
zagrody zorganizowano ekspozycję dawnych sprzętów gospodarczych.
Warto równie\
odwiedzić zlokalizowany tu\
za miastem, na stoku wzgórza, dawny
cmentarz \
ydowski (kirkut), na którym zachowało się ok. 55 macew z lat 1870-1934.
Informacje praktyczne
Informacja turystyczna
Bodzentyn nie posiada punktu informacji turystycznej. W celu uzyskania informacji mo\
na
kontaktować się z Regionalnym Centrum Informacji Turystycznej w Kielcach (patrz dane
teleadresowe w sekcji  Kielce").
Dojazd
Bodzentyn jest poło\
ony na skrzy\
owaniu dróg wojewódzkich nr 752 i 751. Z Kielc najlepiej
dojechać do niego, kierując się znakami na Starachowice. Mo\
na równie\
skorzystać z
autobusów PKS, kursujących na trasie Kielce - Starachowice, oraz z prywatnych busów (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji  Kielce").
Noclegi
Powiatowe Szkolne Schronisko Młodzie\
owe w Chęcinach, Filia nr 1 w Bodzentynie, ul.
Wolności 1a; tel.: [phone], tel./faks: [phone], http://www.ssm.strefa.pl/bo .
Oferuje noclegi w jedynkach-czwórkach oraz w salach zbiorowych. Ceny od 12 do 23 zł.
Gospodarstwa agroturystyczne:
 Marysieńka", ul. Ogrodowa 20; tel.: [phone];
 Pod Świerkami", ul. Ogrodowa 9; tel.: [phone];
 U Kazia", ul. Szermentowskiego 14; tel.: [phone];
 Zielona Dolina", ul. śeromskiego 22; tel.: [phone]. Cena noclegu w gospodarstwie
wynosi od 25 do 60 zł.
Gastronomia
19
 Restauracja  Bernasiówka", pl. świrki 1, tel.: [phone]. Kuchnia polska. Ceny od
15 do 25 zł.
Informator
Imprezy cykliczne
Dni Bodzentyna - organizowane przez Urząd Miasta i Gminy w lipcu;
http://www.dnibodzentyna.za.pl.
Święta Katarzyna
Ta wieś o bogatej przeszłości, poło\
ona u stóp A
ysicy, jest idealnym miejscem wypoczynku
dla chcących oderwać się od zgiełku dnia codzienne
Historia
Powstanie miejscowości wią\
e się z rycerzem króla Jagiełły - Wacławkiem, który po trudach
bitew z Tatarami postanowił osiąść w okolicy i prowadzić \
ycie pustelnika. Wybudował więc
kościół, który Stolica Apostolska niedługo potem obdarzyła prawem udzielania odpustów w
dniu św. Katarzyny. Z czasem imieniem tej świętej zaczęto nazywać całą osadę. Centrum
miejscowości stanowił rozbudowany pod koniec XV w. klasztor, do którego w 1480 r. biskup
krakowski, Jan z Rzeszowa, sprowadził bernardynów. Ju\
w czasach nowo\
ytnych, w 1910 r.
w Świętej Katarzynie powstało pierwsze w Górach Świętokrzyskich schronisko turystyczne,
dając początek turystycznemu rozwojowi miejscowości. Podczas II wojny światowej we wsi
w budynkach klasztoru stacjonował pluton \
andarmerii, znany z okrucieństwa i licznych
egzekucji na mieszkańcach najbli\
szych okolic. Tereny te były tak\
e miejscem licznych walk
oddziałów partyzanckich z Niemcami; śladem tych wydarzeń są mogiły na skraju puszczy.
Współcześnie Święta Katarzyna stanowi jeden z głównych świętokrzyskich ośrodków
turystycznych.
go. Stanowi doskonały punkt wypadowy dla miłośników pieszych wędrówek - na jej terenie
bierze swój początek lub krzy\
uje się wiele szlaków turystyki pieszej, prowadzących do
wa\
nych miejsc regionu (m.in. na A
ysicę, Święty Krzy\
i do Bodzentyna). Dogodna
lokalizacja miejscowości i jej bogata infrastruktura turystyczna sprawiają, \
e Święta
Katarzyna jest chętnie odwiedzana przez turystów.
Informacje praktyczne
Informacja turystyczna
Święta Katarzyna nie posiada punktu informacji turystycznej. W celu uzyskania informacji
mo\
na kontaktować się z Regionalnym Centrum Informacji Turystycznej w Kielcach (patrz
dane teleadresowe w sekcji  Kielce").
Dojazd
Święta Katarzyna jest poło\
ona przy drodze wojewódzkiej nr 752. Mo\
na do niej dojechać
autobusami PKS kursującymi na trasie Kielce - Starachowice oraz prywatnymi busami (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji  Kielce").
20
Noclegi
Ośrodek Wypoczynkowy  Baba Jaga", ul. Kielecka 18; tel.: [phone], e-mail:
[e-mail], http://www.babajaga.hg.pl. Od jedynek po czwórki od 30 do 120 zł.
Ośrodek Wypoczynkowy PTTK  Jodełka", ul. Kielecka 3; tel.: [phone], e-mail:
[e-mail], http://www.hoteljodelka.pl. Dwójki, trójki i czwórki od 140 do 240
zł.
Gospodarstwo Agroturystyczne  Cicha Przystań", ul. Kielecka 63; tel.: +48 41
3112150, http://www.swietakatarzyna.com. 20 miejsc w czwórkach. Ceny od 25 do 50 zł.
Gastronomia
Restauracja przy Ośrodku Wypoczynkowym  Baba Jaga", ul. Kielecka 18; tel.: +48 41
3112226. Kuchnia polska. Ceny od 12 do 25 zł.
Restauracja przy Ośrodku Wypoczynkowym PTTK  Jodełka", ul. Kielecka 3; tel.:
[phone]. Kuchnia polska. Ceny od 10 do 20 zł.
Informator
Imprezy cykliczne
Ogólnopolski Majowy Rajd Świętokrzyski - odbywa się na terenie Gór Świętokrzyskich, z
metą w Świętej Katarzynie; kwiecień/maj.
Muzeum Minerałów i Skamieniałości, ul. Kielecka 20; tel.: [phone], e-mail:
[e-mail], http://www.swkatarzyna-muzeum.pl; bilety: normalny 4 zł,
ulgowy 3 zł, bilety grupowe (do 15 osób): normalny 3,5 zł, ulgowy 3 zł.
Warto zobaczyć
Atrakcją miejscowości jest pobernardyński zespół klasztorny z kościołem św. Katarzyny,
pochodzący z lat 1476-78. Podczas rozległego po\
aru w 1534 r. zabudowania spłonęły, z
po\
ogi ocalała jednak cudowna drewniana figurka patronki świątyni. W 1815 r. klasztor
zamieszkały przybyłe z Drzewicy siostry bernardynki. W 1847 r. nastąpił kolejny po\
ar, który
zniszczył niemal doszczętnie zabudowania klasztorne i kościelne, w tym tak\
e wspomnianą
figurę św. Katarzyny. Odbudowa świątyni trwała do 1871 r.; w tym czasie ufundowano
równie\
nową figurę patronki, która do dziś znajduje się we wnętrzu kościoła.
Obecny wygląd budowli jest pochodną jego tragicznej historii - w wyniku po\
arów i
zniszczeń wojennych świątynia zatraciła swój pierwotny wygląd, a jej wnętrze posiada
21
współczesny wystrój. W ołtarzu głównym znajduje się krzy\
z 1984 r., stanowiący replikę
krzy\
a z Asy\
u. W obrębie kru\
ganków warto zwrócić uwagę na charakterystyczne drzwi,
zamykane za pomocą drewnianej belki, tzw. kłody. Kru\
ganki pochodzą z XVII w. i stanowią
jedyną zabytkową część zabudowań klasztornych.
Po opuszczeniu klasztoru wzdłu\
jego ogrodzenia mo\
na dojść do skraju Świętokrzyskiego
Parku Narodowego. Idąc za znakami czerwonymi, po ok. 100 m docieramy do z
ródełka oraz
kapliczki św. Franciszka. Krystalicznie czystej wodzie wypływającej ze z
ródełka przypisuje
się właściwości lecznicze, szczególnie pomocne w chorobach oczu. W miejscu, gdzie obecnie
znajduje się drewniana kapliczka, istniała w XVII w. kaplica murowana, do której licznie
przybywali pielgrzymi z bli\
szych i dalszych stron. Tak\
e i dziś z
ródełko cieszy się du\
ym
zainteresowaniem pielgrzymów i turystów. Specjalnie dla nich zagospodarowano to miejsce -
wybudowano ławeczki i wiaty, stąd poprowadzono szlak na najwy\
szy szczyt Gór
Świętokrzyskich, A
ysicę. Kapliczka stanowi częsty cel niedzielnych spacerów okolicznych
mieszkańców.
Legenda o z
ródełku św. Franciszka
Dawno, dawno temu na A
ysicy stał ogromny zamek, w którym mieszkały dwie siostry:
starsza - ciemnowłosa i energiczna, oraz młodsza - jasnowłosa, o spokojnym usposobieniu.
Pewnego dnia do zamku zawitał rycerz, szukający schronienia. Siostry chętnie przyjęły
przybysza, a ten, zadowolony z gościny i urzeczony urodą gospodyń, przedłu\
ał swój pobyt w
ich domostwie. Mijały tygodnie i obie siostry zaczęły rywalizować między sobą o względy
rycerza. W tych rozgrywkach wygrała starsza, niemniej jednak, niepewna uczuć ukochanego,
postanowiła pozbyć się siostry-rywalki. Namówiła więc wybranka, aby ten zrzucił
dziewczynę w przepaść. Plan się jednak nie powiódł, gdy\
w dniu planowanego zabójstwa
Jasnowłosa wczesnym rankiem wybrała się do lasu i kochankowie nie zastali jej w komnacie.
Zazdrosna siostra postanowiła zatem przygotować zatrutą miksturę i podać rywalce, kiedy ta
wróci do zamku. Nieświadoma czyhającego na nią niebezpieczeństwa młodsza z dziewcząt
wracała z lasu, gdy dostrzegła nagle ciemniejące niebo i potę\
ną błyskawicę, roztrzaskującą
gród na kawałki. Zrozpaczona, na pró\
no poszukiwała ciał siostry i rycerza - po zamku i jego
mieszkańcach zostały tylko potę\
ne głazy. A
zy rozpaczy jasnowłosej siostry były tak obfite,
\
e do dnia dzisiejszego zasilają z
ródełko św. Franciszka, które otrzymało magiczną moc
leczenia chorób oczu.
Idąc ku centrum miejscowości, tu\
przy drodze wojewódzkiej nr 752 zobaczyć mo\
emy
murowaną kapliczkę. Została ona wzniesiona na przełomie XVIII i XIX w. w miejscu, w
którym według tradycji znajdowały się niegdyś domki pustelników - eremy. W jej wnętrzu do
dziś widoczne są zło\
one na ścianie 2 XVIII 1882 r. podpisy Stefana śeromskiego i Stefana
Stró\
eckiego, wracających tego dnia z wycieczki na A
ysicę. Tu\
obok kapliczki znajdują się
dwie mogiły: powstańca z 1863 r. oraz partyzanta z 1943 r.
Nowa Słupia
Kolejną bardzo wa\
ną miejscowością na turystycznej mapie regionu jest Nowa Słupia, le\
ąca
u podnó\
a drugiego co do wysokości szczytu Gór Świętokrzyskich - A
yśca, zwanego równie\

22
Świętym Krzy\
em lub A
ysą Górą (595 m n.p.m.). Lokalizacja u podnó\
a góry A
ysiec, na
którą od XIV w. licznie podą\
ali pielgrzymi, pragnący dotrzeć do znajdującego się tam
sanktuarium, sprawiła, \
e miejscowość rozwinęła się, pełniąc funkcję przystanku dla
pielgrzymów. O istniejących tu z dawien dawna tradycjach pątniczych przypomina
tajemnicza kamienna postać pielgrzyma, która znajduje się tu\
przy wejściu na prowadzący
na A
ysiec szlak niebieski.
Świętokrzyski Pielgrzym
Postać Pielgrzyma Świętokrzyskiego to kamienna figura przedstawiająca klęczącego
mę\
czyznę ze zło\
onymi do modlitwy rękami. Z postacią pielgrzyma wią\
e się legenda,
utrzymująca, i\
jest to jeden z pątników podą\
ających do Sanktuarium Świętego Krzy\
a. Ów
mę\
czyzna przechwalał się, i\
po wejściu na szczyt góry trafi prosto do nieba. Za grzech
pychy został zamieniony w kamień. Podobno ka\
dego roku figura przemieszcza się o jedno
ziarnko piasku do przodu w kierunku szczytu. W momencie, kiedy dotrze do sanktuarium,
nastąpi koniec świata.
Historia
W początkowych wiekach swego istnienia wieś nale\
ała na benedyktynów, osiadłych w
klasztorze na szczycie góry. Pierwsze wzmianki o Słupi (póz
niejszej Starej Słupi) pojawiają
się w dokumentach ju\
w 1269 r., Nowa Słupia natomiast powstała za sprawą benedyktynów
w roku 1351 w nieco dogodniejszym miejscu. Nazwa miejscowości mo\
e wiązać się ze
znakami-słupami, ułatwiającymi pielgrzymom dojście na Święty Krzy\
. Osada od początku
swego istnienia a\
do XIX w. rozwijała się jako miejsce obsługi zmierzających do
sanktuarium pątników. Po kasacie zakonu benedyktynów w 1819 r. Nowa Słupia podupadła, a
po powstaniu styczniowym na jakiś czas utraciła prawa miejskie. Obecnie znów stanowi
jeden z najwa\
niejszych punktów na turystycznej mapie ziemi świętokrzyskiej.
Warto zobaczyć
Odwiedzając Nową Słupię, warto zwiedzić
kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca. Wybudowano go w 1678 r., a w XX w. został
rozbudowany o nawy boczne i zakrystię. Teren otaczający świątynię znaczy obszar dawnego
cmentarza. Do wnętrza świątyni prowadzi portal ozdobiony godłem benedyktynów; w niszach
nad portalem umieszczono figurki św. Wawrzyńca oraz św.św. Benedykta i Scholastyki. W
kruchcie kościoła znajdują się pamiątkowe tablice poświęcone oficerom AK, mjr. Janowi
Piwnikowi (pseudonim Ponury) oraz Stefanowi Rychterowi (pseudonim Tumry),
wywodzącym się z tych terenów. We wnętrzu świątyni nale\
y zwrócić uwagę na kolebkowe
sklepienie z lunetami, ozdobione póz
norenesansową sztukaterią. W ołtarzu głównym,
wykonanym z czarnego marmuru, znajduje się cenny krucyfiks. W ołtarzach bocznych,
23
pochodzących z XVII i XVIII w., widnieją obrazy Matki Bo\
ej z Dzieciątkiem oraz św. Anny
Samotrzeciej. Tuz obok świątyni mieści się symboliczny grób wspomnianego ju\
wcześniej
mjr. Rychtera oraz pomnik poświęcony powstańcom styczniowym, poległym w bitwie pod
Skałką.
Przy ul. Świętokrzyskiej, na skarpie, znajduje się tzw. "Opatówka" - XVII-wieczny budynek
plebanii nieistniejącego ju\
kościoła pw. św. Michała. Obecnie swoją siedzibę ma tu Koło
Przyjaciół Nowej Słupi. U podnó\
a A
yśca znajduje się budynek
Muzeum Staro\
ytnego Hutnictwa im. Mieczysława Radwana (ul Świętokrzyska 59; tel.:
[phone]; czynne wt.-nd. 9.00-16.00; bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł), w którym
obejrzeć mo\
na fragmenty dawnych pieców hutniczych oraz poznać historię
świętokrzyskiego hutnictwa.
Nowa Słupia stanowi bardzo dobry punkt wypadowy na szlaki turystyczne Gór
Świętokrzyskich. Mają tu swój początek dwa szlaki piesze: czarny, prowadzący przez Górę
Chełmową na najwy\
szy szczyt Pasma Jeleniowskiego - Szczytniak (łączna długość 16 km),
oraz zielony do wsi A
agów (15 km). Miejscowość znajduje się równie\
na trasie szlaku
niebieskiego ze wsi Pętkowice na Święty Krzy\
(łączna długość 80 km).
Informacje praktyczne
Informacja turystyczna
Informacje na temat regionu mo\
na uzyskać w Regionalnym Punkt Informacji
Turystycznej w Nowej Słupi, ul. Świętokrzyska 18; tel.: [phone],
http://www.nowaslupia.pl.
Dojazd
Do Nowej Słupi mo\
na do niej dojechać autobusami PKS oraz prywatnymi busami (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji  Kielce").
Noclegi Szkolne Schronisko Młodzie\
owe PTSM  Pod Pielgrzymem", Nowa Słupia, ul.
Świętokrzyska 61; tel.: [phone], http://www.ptsm.kielce.schroniska.html
.
Czynne IV-XII; dwójki, czwórki i sale zbiorowe. Do dyspozycji gości w pełni wyposa\
ona
kuchnia. Od 15 do 25 zł.
Kemping  Pod Skałką", Nowa Słupia, ul. Świętokrzyska 57/59; tel.: [phone], e-
mail: [e-mail], http://www.podskalka.com . Miejsca w 12 domkach
kempingowych; ok. 25 zł/os.
24
Gastronomia
Restauracja  U Jana", Sosnówka (przy trasie na Starachowice); tel.: [phone].
Kuchnia polska. Ceny od 10 do 28 zł.
 Jadłodajnia Benedyktynów", Święty Krzy\
; tel.: [phone], czynna w sezonie
letnim: pn.-pt. 9.00-18.00, nd. i święta 12.15-18.00, poza sezonem na \
yczenie turystów.
Dania domowe w cenie ok. 12 zł.
Bar  U Marka", Sosnówka 5, tel.: [phone]. Kuchnia domowa. Ceny od 6 do 25 zł.
Kawiarnia  Nina", Nowa Słupia, ul. Rynek 2; tel.: [phone]. Dania barowe. Ceny
od 4 do 15 zł.
Restauracja  Pod Skałką", Nowa Słupia, ul. Świętokrzyska 57; tel.: [phone].
Kuchnia regionalne, dania na bazie zdrowej \
ywności. Ceny od 8 do 25 zł.
Informator
Imprezy cykliczne
Najwa\
niejsza imprezą w Nowej Słupi jest organizowany od 1967 r. piknik archeologiczny
 Dymarki Świętokrzyskie". Jego główną atrakcję stanowi pokaz procesu wytopu \
elaza w
piecach ziemnych - dymarkach, w ten sam sposób, w jaki odbywało się to ponad 2 tys. lat
temu. Imprezie towarzyszą m.in.: pokazy walk rycerskich i rzemiosł dawnych, warsztaty
wikliniarskie i ceramiczne oraz koncerty. Więcej informacji mo\
na zdobyć na stronie
http://www.dymarki.pl. Impreza odbywa się w sierpniu.
Muzeum Staro\
ytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego im. Mieczysława Radwana, ul.
Świętokrzyska 59; tel.: [phone]; czynne wt.-nd. 9.00-16.00; bilety: normalny 5 zł,
ulgowy 2,5 zł.
Okolice
Przez Nową Słupię przebiegają równie\
szlaki rowerowe: czerwony, prowadzący z Cedzyny
do Opatowa, tematyczny długodystansowy czarny Szlak Architektury Obronnej oraz \
ółty
szlak pielgrzymkowo-religijny  Miejsca Mocy".
Nowa Słupia stanowi dogodny punkt wypadowy na Święty Krzy\
(
Klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, Święty Krzy\
1; tel.: [phone],
3178278, e-mail: [e-mail], http://www.swietykrzyz.pl). Wejście na szczyt góry
prowadzi tą samą ście\
ką, którą niegdyś pokonywali pielgrzymi podą\
ający do relikwii
25
Krzy\
a Świętego. Jednym z pątników był sam król Władysław Jagiełło, na którego część
drogę tę nazwano  Drogą Królewską".
Data przybycia benedyktynów na górę oraz powstania kościoła i klasztoru nie jest dokładnie
znana. Według zapisów Jana Długosza fundatorem kościoła był król Bolesław Chrobry, a
data powstania opactwa to 1006 r.; współcześni historycy twierdzą, \
e zało\
ono je na
początku XII w. z inicjatywy księcia Bolesława Krzywoustego. To na jego zaproszenie na
Święty Krzy\
przybyli zakonnicy z Węgier, przywo\
ąc ze sobą relikwie Krzy\
a Świętego,
które nale\
ały kiedyś do węgierskiego następny tronu, św. Emeryka.
Legenda o świętym Emeryku
Królewicz węgierski Emeryk przybył do Polski na zaproszenia króla Bolesława Chrobrego.
Podczas polowania, goniąc za ogromnym jeleniem, odłączył się od swej dru\
yny. W
momencie, kiedy miał ju\
wypuścić strzałę z łuku, zauwa\
ył pomiędzy rogami zwierzęcia
spowity w blasku benedyktyński krzy\
. Wtedy ukazał mu się Anioł, który nakazał pozostawić
w klasztorze na pobliskiej A
ysej Górze relikwie Krzy\
a Świętego, które Emeryk nosił na
piersi. Odtąd klasztor zaczęto nazywać Świętokrzyskim, a A
ysiec otrzymał nazwę góry
Święty Krzy\
. Następnie nazwa przeniosła się na cały okoliczny wypiętrzony teren - Góry
Świętokrzyskie, w póz
niej tak\
e na cały region. Symbolem tych ziem stał się jeleń z
podwójnym krzy\
em w rogach.
Ksią\
ę Bolesław Krzywousty wzniósł w tym miejscu prawdopodobnie jednonawowy kościół
w stylu romańskim; jego pozostałości (w postaci fragmentu muru) mo\
emy zobaczyć w
południowej ścianie kru\
ganków klasztoru. Zabudowania klasztorne uległy zniszczeniu przez
Tatarów podczas najazdu w 1259 r. oraz w 1370 r. - przez Litwinów.
Uzyskane w XIV w. relikwie Krzy\
a Świętego przyczyniły się do powstania w klasztorze
ośrodka pielgrzymkowego i w znacznym stopniu wpłynęły na dalsze losy opactwa. W okresie
pomiędzy 1351 a 1361 r. zmieniono patronat kościoła - z dotychczasowej Świętej Trójcy na
Święty Krzy\
. Największy rozkwit opactwa przypada na okres panowania Władysława
Jagiełły: kościół został ozdobiony bizantyńską polichromią, wzbogacił się o drogocenne
organy i sprzęt liturgiczny. W czasie dwóch po\
arów w latach 1447 oraz 1459 zabudowania
klasztorne uległy powa\
nemu zniszczeniu. Przy finansowym wsparciu ze strony króla
Kazimierza Jagiellończyka oraz kardynała Zbigniewa Oleśnickiego kościół został
wyremontowany i rozbudowany, tak aby mógł pomieścić coraz liczniej przybywających
pielgrzymów. W tym okresie powstały równie\
zakrystia, pomieszczenia mieszkalne oraz
kru\
ganki. W 1491 r. klasztor powiększył się o skrzydło północne, w którym mieściły się
szpital oraz apteka. Od tego czasu produkcja lekarstw i lecznictwo stały się specjalnością
świętokrzyskich benedyktynów.
Po zniszczeniach dokonanych przez Tatarów w XVI w. budynki klasztorne odnowiono za
rządów opata Sierakowskiego. W tym czasie kościół zyskał barokowy wystrój, dobudowano
dwie wie\
e, a Mikołaj Oleśnicki, wojewoda lubuski, dokonał przebudowy gotyckiego
kapitularza na barokową kaplicę grobową. Pod koniec XVII w. przystąpiono do
rozbudowania pomieszczeń klasztornych - powstało wtedy zachodnie skrzydło opactwa, w
26
którym obecnie mieści się wystawa przyrodnicza Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Barokowy kościół oraz część zabudowań klasztornych uległy ponownemu zniszczeniu
podczas po\
aru w 1777 r., świątynię szybko jednak odbudowano, nadając jej styl barokowo-
klasycystyczny. W 1819 r. dekretem cara Aleksandra I nastąpiła kasata zakonu. W latach
1849-62 w opactwie mieścił się zakład księ\
y demerytów (skazanych przez władzę duchowną
za wykroczenia przeciw swojemu powołaniu), a w czasie powstania styczniowego
stacjonowały tu wojska gen. Mariana Langiewicza. Od 1884 r. do wybuchu II wojny
światowej budynki klasztorne pełniły funkcję carskiego więzienia. W latach 1941-42
utworzono tu obóz jeńców radzieckich, w którym zginęło ok. 6 tys. osób. Obecnie
sanktuarium na Świętym Krzy\
u opiekują się Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej.
Zespół klasztorny składa się z kościoła oraz zabudowań klasztornych, tworzących czworobok
z kru\
gankami, otaczającymi wirydarz. Do wnętrza wchodzimy z dziedzińca przez furtę
umieszczoną w zachodnim skrzydle najstarszego czworoboku zabudowań. Przechodząc przez
kru\
ganki, warto zwrócić szczególną uwagę na odrestaurowane po zniszczeniach wojennych
sklepienia krzy\
owo-\
ebrowe, zdobione herbami. Przed wejściem do kościoła znajduje się
wykonany z czarnego marmuru nagrobek poświęcony zmarłym benedyktynom.
Jednonawowy kościół zbudowany jest na planie prostokąta. Posiada barokowe fasady i
klasycystyczne wnętrze. W ołtarzu głównym znajduje się obraz przedstawiający Trójcę
Świętą, a w jego wnękach - obrazy Franciszka Smuglewicza, nawiązujące tematyką do
historii klasztoru (wśród nich przestawiające \
ycie św. Benedykta oraz legendę o św.
Emeryku). W kościelnej zakrystii mo\
na zobaczyć XVII-wieczną boazerię z szafkami na
sprzęty liturgiczne, warto równie\
zwrócić uwagę na wykonany w 1620 r. marmurowy
lawaterz (umywalkę dla kapłanów). Z zakrystii wchodzimy do kaplicy Mikołaja
Oleśnickiego. Na jej kopułowym sklepieniu znajdują się kolorowe malowidła,
przedstawiające wizerunki Jezusa Chrystusa, Najświętszej Marii Panny, apostołów, św.
Benedykta oraz jego siostry, św. Scholastyki. Ściany boczne zdobią XVIII-wieczne
malowidła Mateusza Reichana, przedstawiające historię Krzy\
a Świętego. Tu właśnie, w
tabernakulum umieszczonym w XVII-wiecznym ołtarzu, przechowywane są relikwie Krzy\
a
Świętego. Z kaplicy prowadzą schody do krypty grobowej, w której spoczywają ciała m.in.
członków rodziny Oleśnickich oraz księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Z kru\
ganków
mo\
emy przejść do
Muzeum Misyjnego, gdzie urządzono ekspozycję przedstawiającą dzieje klasztoru.
Znajduje się tu tak\
e wystawa zbiorów przywiezionych przez misjonarzy z ró\
nych zakątków
świata.
W zachodnim skrzydle klasztoru prezentowane są zbiory geologiczne, archeologiczne i
florystyczne, przedstawiające bogactwo przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego
(Muzeum Przyrodnicze ŚPN na Świętym Krzy\
u, tel.: [phone]).
Za wznoszącą się wysoko wie\
ą przekaz
nika RTV znajduje się platforma widokowa, z której
mo\
na zobaczyć odsłonięte rumowiska skalne zwane gołoborzami. Gołoborza powstały
27
wskutek mechanicznego procesu wietrzenia skał w okresie epoki lodowcowej. Choć
 gołoborze" oznacza  gołe od boru", czyli nieporośnięte roślinnością, w ostatnich latach
obserwuje się proces inwazji na świętokrzyskie gołoborza wybranych gatunków roślin, m.in.
porostów, mchów, jarzębiny i świerków.
Ślady wierzeń pogańskich
Gołoborza uwa\
ane są za miejsce niezwykłe, tajemnicze i unikatowe; ich powstanie
miejscowa ludność wiązała z istnieniem sił nadprzyrodzonych. Tutaj miały się odbywać zloty
czarownic - sabaty. Według innej z legend kamienie na gołoborzach są pozostałością po
istniejącym niegdyś w tym miejscu potę\
nym zamku. W okresie pogańskim górę A
ysiec
obrano jako miejsce kultu trzech bóstw, związanych z siłami przyrody: A
ady, Body i Leli
(czyli: Pogody, Poświstu i Świstu). Jednym ze śladów odbywających się w tym miejscu
obrzędów pogańskich stanowi kamienny wał o długości 1,5 kilometra, sięgający nawet do 2
metrów wysokości, otaczający szczyt góry. Pełnił on rolę kręgu kultowego, w obrębie którego
dokonywano obrzędów religijnych. Mo\
na go podzielić na część wschodnią i zachodnią;
odcinek wschodni charakteryzuje się większą wysokością i dopracowaniem, natomiast część
zachodnia sprawia wra\
enie nieskończonej: brakuje okładziny sporządzonej z drobnego
kamienia. Przyczyną tego stanu mo\
e być stopniowy zanik praktyk i wierzeń pogańskich.
28