Teorie handlu
Kluczowe teorie handlu
międzynarodowego
" Merkantylizm,
" Neomerkantylizm,
" Przewaga absolutna i komparatywna,
" Warunków czynnikowych,
" Cykl życia produktu,
" Podobieństwa krajów,
" zależności,
" Strategiczna teoria handlu,
" Teoria eklektyczna
" Konkurencyjności narodów   diament Portera
Merkantylizm
" Najstarsze historycznie podejście do teorii
handlu międzynarodowego,
" XVI  XVII wiek
" Zgodnie z teoriÄ… merkantylizmu  kraje
powinny więcej eksportować niż importować
" Celem jest gromadzenie złota
Neomerkantylizm
" W XX w. powrót do założeń teorii
merkantylistycznej
" Cele:
 Produkować lokalnie więcej niż importować,
 Utrzymać możliwie najwyższą stopę zastąpienia
produktów importowanych produkowanymi
lokalnie.
Neomerkantylizm
" Kraje wykorzystujÄ…c tÄ™ strategiÄ™ uzyskujÄ…
nadwyżkę eksportową dla realizacji celów
społecznych lub/i politycznych
Klasyczne teorie handlu zagranicznego
" Kosztów bezwzględnych,
" Kosztów względnych.
Założenia klasycznych teorii handlu
" Dwa kraje, dwa produkty, jeden czynnik produkcji
(praca)
" Różne funkcje produkcji w obu krajach
" Jednostkowe koszy produkcji są stałe i zależne od ilości
pracy
" Czynniki produkcji są doskonale przenośne w kraju i
nieprzenośne między krajami
" Towary są całkowicie przenośne w kraju i pomiędzy
krajami
" Koszty transportu nie są uwzględniane
Teoria kosztów absolutnych
A. Smith
" Adam Smith,
" Bogactwo państw jest oparte o możliwości
eksportu dóbr i usług (bardziej niż o
gromadzenie złota)
" Podstawa bogactwa to  specjalizacja
produkcji w skali międzynarodowej
" Podstawa specjalizacji  ten kto jest w stanie
wytwarzać dobra i usługi taniej
Teoria kosztów absolutnych
Przykład
" siła robocza = 100 pracowników
" Wydajność USA  2 tony ukł. scalonych
4 tony ryżu
" Wydajność Japonia 2,5 t. u.scalonych
1 tona ryżu
Teoria kosztów absolutnych
Układy scalone
Kraj Ry\

USA 200
-
Japonia 250
-
Razem 450
-
Układy scalone
Kraj Ry\

USA 400
-
Japonia 100
-
Razem 500
-
Teoria kosztów absolutnych
Autarkia  po 50% nakładów
Układy scalone
Kraj Ry\

USA 100 200
Japonia 125 50
Razem 225 250
Teoria kosztów absolutnych
Specjalizacja
Układy scalone
Kraj Ry\

USA - 400
Japonia 250 -
Razem 250 400
Poprzednio 225 250
Nowe spojrzenie na teorię kosztów
absolutnych
- teoria dostępności Kravisa
" Kravis  teoria dostępności  o specjalizacji
decyduje dostępność zasobów
" Podstawą handlu dostępność dóbr
 Dostępność naturalna (absolutna),
 Dostępność względna
Teoria dostępności Kravisa
" Dostępność naturalna dotyczy zasobów
naturalnych i warunków klimatycznych,
" Dostępność względna dotyczy technologii i
doświadczenia
Dostępność względna
" Poziom przewagi naukowej
 Nauki podstawowe i stosowane
" Nakłady na badania i rozwój
" Personel badawczy
 ilość
 jakość
Dostępność względna
" zmienna
" niezmienna
Teoria kosztów komparatywnych
przewaga względna
" Co zrobić gdy jeden kraj produkuje wszystkie
dobra taniej?
" David Ricardo
" Kluczowym zagadnieniem specjalizacji jest
efektywność produkcji
" Specjalizacja dotyczy możliwości
produkowania dóbr względnie taniej niż
innych w kraju liderze
Teoria kosztów względnych
siła robocza = 100 pracowników
" Wydajność USA  2 tony ukł. scalonych
4 tony ryżu
" Wydajność Japonia 1 t. u.scalonych
1 tona ryżu
Teoria kosztów względnych
po 50 pracowników do ka\
dej
Układy scalone
Kraj Ry\

USA 100 200
Japonia 50 50
Razem 150 250
Teoria kosztów względnych
Koszt alternatywny:
Koszt alternatywny us w USA 2, w Japonii 1
Koszt alternatywny ry\
u w USA 0,5, w Japonii 1
Teoria kosztów względnych
SPECJALIZACJA:
Podział Japonia 25 pracowników do us, a w USA 10 do ry\
u
Układy scalone
Kraj Ry\

USA 80 240
Japonia 75 25
Razem 155 265
Teoria kosztów względnych
Wymiana
Stopa wymiany  1,5 tony ry\
u za t. us (powinno być 1,6 do 1 ale strony muszą zyskiwać)
Efekt handlowy:
Układy scalone
Kraj Ry\

USA 102 207
Japonia 53 58
Razem 155 265
poprzednio 150 250
Teoria wielkości kraju
" Wzorce handlu zależą od wielkości krajów
Różnice pomiędzy krajami większymi i
mniejszymi
Kraje większe:
" Mają tendencję do eksportu mniejszej części
produkcji i importu mniejszej części
konsumpcji (mniejszy poziom zależności mię)
" Odnotowują wyższe koszty transportu w
eksporcie
" KorzystajÄ… z ekonomii skali
Korzyści skali większego kraju
" Mniejsze koszty per capita dostarczania usług
publicznych
" Większy rynek wewnętrzny wpływający na
wzrost produktywności oraz korzyści
ekonomicznego wzrostu
" Silniejszy bufor dla regionalnych szoków
ekonomicznych
Korzyści skali cd.
" Efektywniejsza redystrybucja dochodów
podatkowych pomiędzy bogatszymi i
biedniejszymi regionami
" Większe możliwości dostarczania
bezpieczeństwa  mniejsze koszty per capita
obronności
(Alesina, Spolaore, 2003)
Główne wady skali
" Większe zróżnicowanie preferencji
" Większe koszty koordynacji
" Problem z uzgodnieniem wspólnego działania
(Alesina, Spolaore, 2003)
Teoria czynnikowa
obfitości zasobów
" Heckscher, Ohlin
" Zgodnie z tą teorią czynniki które wystepują we
względnej obfitości są tańsze niż te które wystepują
w względnym niedoborze
" Podstawa specjalizacji
 Absolutna dostępność czynników (praca, kapitał)
 Koszt pozyskania danego czynnika
Teoria obfitości zasobów
- założenia
" Dwa kraje, dwa towary, dwa czynniki produkcji (kapitał i praca),
" Brak kosztów transportu,
" Analizowane kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji,
" Czynniki produkcji sÄ… jednorodne, doskonale podzielne i
porównywalne w skali międzynarodowej,
" Funkcje produkcji nie ulegajÄ… zmianie w danym czasie,
" Poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują się wyłącznie pod
wpływem relatywnego wyposażenia w czynniki produkcji,
" Preferencje konsumentów w obu krajach s ą takie same,
" Brak malejących lub rosnących przychodów,
" Niezmienność zasobochłonności wytwarzanych towarów,
" Rynki międzynarodowe działają na zasadzie wolnej konkurencji i
brak tam barier handlowych.
Teoria obfitości zasobów
założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i wyboru
konsumenta
" Czynniki produkcji sÄ… jednorodne, doskonale
podzielne i porównywalne w skali
międzynarodowej,
" Relatywne wyposażenie w czynniki nie zmienia
się z czasem  stałe funkcje produkcji
" Poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują
się wyłączne pod wpływem relatywnego
wyposażenia w czynniki produkcji
" Preferencje konsumentów są takie same
Teoria obfitości zasobów
założenia odnoszące się do funkcjonowania gospodarki narodowej i
rynków międzynarodowych
" Rynki narodowe współpracują ze sobą na
zasadzie wolnej konkurencji przy pełnym
zatrudnieniu czynników produkcji,
" Na rynkach międzynarodowych panuje
konkurencja doskonała
Teoria obfitości zasobów
Definicja fizyczna
(K)A > (K)B
L L
K  wielkość dostępnego kapitału
L - wielkość dostępnych zasobów ludzkich
A, B - kraje
Teoria obfitości zasobów
Definicja cenowa
i i
(É)A > (É)B
i  koszt kapitału (stopa procentowa)
É  koszt pracy (stawka godzinowa)
A,B - kraje
Teoria handlu wewnątrzgałęziowego
" przedmiotem zainteresowania jest równoległa
wymiana dóbr zróżnicowanych, czyli
charakteryzujących się występowaniem
licznych odmian, gatunków czy modeli
Teoria handlu wewnątrzgałęziowego
" Wysoki popyt na różnorodność umożliwia
specjalizacjÄ™ - to tzw. specjalizacja
wewnątrzgałęziowa
Teoria handlu wewnątrzgałęziowego
" Specjalizacja horyzontalna (pozioma)  gdy
importuje siÄ™ towary nawet tam, gdzie jest siÄ™
eksporterem netto,
" Specjalizacja wertykalna (pionowa)  gdy
importuje się dobra o innej użyteczności
Teoria cyklu życia produktu
" Zgodnie z ta teoriÄ… lokalizacja produkcji
zmienia się z jednych krajów na inne
" Zmiany te zależą od poziomu rozwoju kraju i
fazy cyklu życia produktu.
Teoria cyklu życia produktu
założenia
" Różnicowanie produktów wg krajów
" Proces produkcji podlega ekonomii skali
" Obrót strumieniem informacji jest
ograniczony
" UlegajÄ… zmianie techniczne i marketingowe
charakterystyki produktu i wzór tych zmian
jest przewidywalny.
Trzy rodzaje międzynarodowych
konglomeratów
" Oparte na innowacjach  nowe przemysły,
R&D, bariery, agresywne strategie
" Dojrzałe  przemysły tradycyjne, produkty
standardowe, strategie zachowawcze lub
lidera kosztowego, wysokie bariery wejścia
" Starzejące się  bariery wejścia podlegają
erozji, przemysły schyłkowe, strategie
zachowawcze.
Teoria cyklu życia produktu
- etapy
" poczÄ…tek
" wzrost
" dojrzałość
" zmierzch
Teoria cyklu życia produktu
Faza wstępna charakteryzuje się:
" Innowacyjnością w odpowiedzi na
zaobserwowane potrzeby,
" Eksportem z krajów innowatorów,
" Rozwojem cech produktu
Teoria cyklu życia produktu
Wzrost charakteryzuje siÄ™ :
" Rosnącym eksportem z krajów - innowatorów
" Zwiększoną konkurencją (nowi producenci)
" Zwiększonym zapotrzebowaniem na kapitał
" Początkiem przemieszczeń lokalizacji
produkcji dla realizacji korzyści (inne kraje
rozwinięte)
Teoria cyklu życia produktu
Dojrzałość charakteryzuje się:
" Spadkiem eksportu z kraju-innowatora
" Zwiększoną standaryzacją produktu
" Dużym zapotrzebowaniem na kapitał
" Rosnącą konkurencyjnością cenową
" Pojawieniem siÄ™ produkcji na rynkach
wschodzÄ…cych
Teoria cyklu życia produktu
Zmierzch charakteryzuje siÄ™:
" KoncentracjÄ… produkcji w krajach
wschodzÄ…cych,
" Kraj  innowator staje siÄ™ importerem netto
Teoria cyklu życia produktu
Lokalizacja produkcji
Faza Produkcja
Faza Produkcja
PoczÄ…tek Kraj - innowator
PoczÄ…tek Kraj - innowator
Wzrost Kraj innowator i inne kraje
Wzrost Kraj innowator i inne kraje
uprzemysłowione
uprzemysłowione
Dojrzałość Wiele krajów
Dojrzałość Wiele krajów
Zmierzch Głównie w krajach rozwijających
Zmierzch Głównie w krajach rozwijających
siÄ™ (emerging markets)
siÄ™ (emerging markets)
Teoria cyklu życia produktu
Rynek docelowy
Faza Rynki
Faza Rynki
Głównie na rynek kraju innowatora
Głównie na rynek kraju innowatora
PoczÄ…tek
PoczÄ…tek
- Mały eksport
- Mały eksport
" głównie w krajach uprzemysłowionych
" głównie w krajach uprzemysłowionych
Wzrost
Wzrost
" produkcja lokalna zastępuje eksport na tych
" produkcja lokalna zastępuje eksport na tych
rynkach
rynkach
" wzrost produkcji na rynkach wschodzÄ…cych
" wzrost produkcji na rynkach wschodzÄ…cych
Dojrzałość
Dojrzałość
" spadek produkcji w krajach uprzemysłowionych
" spadek produkcji w krajach uprzemysłowionych
" głównie na rynkach wschodzących
" głównie na rynkach wschodzących
Zmierzch
Zmierzch
" eksport z rynków wschodzących na rynki krajów
" eksport z rynków wschodzących na rynki krajów
uprzemysłowionych
uprzemysłowionych
Teoria cyklu życia produktu
czynniki konkurencyjne
Faza czynniki
Faza czynniki
" praktycznie pozycja monopolistyczna
" praktycznie pozycja monopolistyczna
PoczÄ…tek
PoczÄ…tek
" sprzeda\
oparta raczej na unikalności ni\
cenie
" sprzeda\
oparta raczej na unikalności ni\
cenie
" produkt w fazie rozwojowej  zmiana charakterystyk produktu
" produkt w fazie rozwojowej  zmiana charakterystyk produktu
" szybko rosnÄ…cy popyt
" szybko rosnÄ…cy popyt
Wzrost
Wzrost
" rosnąca liczba konkurentów
" rosnąca liczba konkurentów
" niektórzy konkurenci zaczynają stosować obni\
ki cen
" niektórzy konkurenci zaczynają stosować obni\
ki cen
" produkt staje siÄ™ bardziej wystandaryzowany
" produkt staje siÄ™ bardziej wystandaryzowany
" praktycznie ustabilizowany popyt
" praktycznie ustabilizowany popyt
Dojrzałość
Dojrzałość
" liczba konkurentów spada
" liczba konkurentów spada
" cena staje się kluczowym elementem strategii, szczególnie na
" cena staje się kluczowym elementem strategii, szczególnie na
rynkach krajów rozwijających się
rynkach krajów rozwijających się
" powolny, ale nasilajÄ…cy siÄ™ spadek popytu
" powolny, ale nasilajÄ…cy siÄ™ spadek popytu
Zmierzch
Zmierzch
" cena to kluczowy element strategii
" cena to kluczowy element strategii
" coraz większa liczba producentów ogranicza produkcję
" coraz większa liczba producentów ogranicza produkcję
Teoria cyklu życia produktu
technologia produkcji
Faza Czynniki technologiczne
Faza Czynniki technologiczne
" szybki czas uruchomienia
" szybki czas uruchomienia
PoczÄ…tek
PoczÄ…tek
" krótkie serie,
" krótkie serie,
" rozwój technologii następuje wraz z rozwojem produktu
" rozwój technologii następuje wraz z rozwojem produktu
" wa\
niejsza wykwalifikowana i doświadczona kadra nawet
" wa\
niejsza wykwalifikowana i doświadczona kadra nawet
ni\
dostępność kapitału
ni\
dostępność kapitału
" rosną nakłady kapitałowe
" rosną nakłady kapitałowe
Wzrost
Wzrost
" technologie staja siÄ™ standardowe
" technologie staja siÄ™ standardowe
" długie serie z rosnącymi nakłądami kapitałowymi
" długie serie z rosnącymi nakłądami kapitałowymi
Dojrzałość
Dojrzałość
" ścisła standaryzacja
" ścisła standaryzacja
" mniejsze wymagania dotyczące jakości kadr
" mniejsze wymagania dotyczące jakości kadr
" niewykwalifikowane kadry lub produkcja zautomatyzowana
" niewykwalifikowane kadry lub produkcja zautomatyzowana
Zmierzch
Zmierzch
Wady teorii cyklu życia produktu
" W modelu tym nie można rozpatrywać
handlu surowcami,
" Model ten jest skupiony na inwestycjach
bezpośrednich, a nie na eksporcie czy handlu
licencjami,
" Analizie nie podlegają konkurencyjność firm
międzynarodowych lub brak
konkurencyjności podmiotów lokalnych.
Popytowa teoria Lindera
Kładzie nacisk na rolę wielkości i struktury
popytu w tworzeniu strumieni eksportu i
importu.
" Potencjalny eksport i import
" Reprezentatywny popyt
" podobieństwa preferencji popytowych
Teoria podobieństwa krajów
Podobieństwo:
" Poziom rozwoju ekonomicznego
" Poziom i wzorce popytowe
" lokalizacja
" Czynniki kulturowe
" Interesu ekonomicznego i politycznego
Teoria podobieństwa krajów
Wzorce handlu wynikajÄ… z :
" Odległości
" Zdolności konkurencyjnej
" Podobieństw kulturowych
" Relacji pomiędzy krajami
Teoria luki technologicznej
" PodstawÄ… specjalizacji w handlu
międzynarodowym są różnice (luka) w
zaawansowaniu technologicznym
" Luka ma charakter
 Pozytywny dla kraju lidera
 Negatywny dla innych krajów
Teoria luki technologicznej
Dwa poziomy luki technologicznej
- Luka podstawowa
- Zdolność zamknięcia luki
Teoria luki technologicznej
" Luka podstawowa
 Różnice w poziomie technologicznym pomiędzy
krajami
Teoria luki technologicznej
" Zdolność zamknięcia luki
 Zdolność kraju względnie słabiej rozwiniętego (z
lukÄ… negatywnÄ…) do uzyskania poziomu
zaawansowania technologicznego kraju lidera
Teoria luki technologicznej
Luka podstawowa - czynniki
" Nakłady na badania i rozwój,
" Efektywność badań,
" Czas na implementację wyników badań
" Jakość kadr badawczych
" Udział sektora prywatnego w projektach
badawczych
" Liczba podmiotów  liderów technologicznych
w gospodarce
Teoria luki technologicznej
zamykanie luki - czynniki
" opóz
nienie w reakcji innych graczy na rynku
kraju lidera  słabość konkurencji krajowej
" zagranicznego opóz
nienia imitacyjnego 
opóz
nienie reakcji krajowych producentów
na działania liderów zagranicznych  słabość
liderów lokalnych w innych krajach
" opóz
nienia popytu w kraju imitatora - brak
popytu wewnętrznego.
Teoria współzależności
" Nie ma krajów całkowicie zależnych czy
niezależnych ekonomicznie  ale związki po
między nimi mogą mieć charakter mniej lub
bardziej ścisły
Teoria współzależności
" Zbyt duża zależność oznacza brak pewności co
do dostępności pewnych dóbr, usług czy
technologii
" Zbyt duża zależność oznacza zbyt silne reakcje
jednych krajów na zdarzenia, które maja
miejsce w innych
Współzależność
Współzależność oznacza wzajemną zależność
wynikajÄ…ce z:
" Kosztów alternatywnych (zerwania)
" Integracji
Teoria współzależności
- Keohane, Nye
Aspekty współzależności:
" wrażliwość na wpływy zewnętrzne,
" odporność na wpływy zewnętrzne - wraz z
uwzględnieniem kosztów  utraconych okazji
pojawiajÄ…cych sie w przypadku zerwania
kontaktów z partnerem
Stopień zależności / współzależności
" Wrażliwość na szoki zewnętrzne
" Podatność (odporność) na oddziaływanie
zagraniczne
Teoria współzależności
" Jak silny jest wpływ szoków zagranicznych na
lokalnÄ… gospodarkÄ™?
" Czy jest możliwe wykorzystanie lokalnych lub
zagranicznych zasobów dla minimalizacji
wpływu szoku?
Teoria współzależności - Cooper
" Wiąże współzależność instytucjonalną krajów
wysokorozwiniętych z koordynacja ich
wzajemnej polityki handlowej (w wyniku
różnic w rozwoju)
współzależność = integracja
Teoria współzależności - Waltz,
Hirschman
" współzależność pomiędzy homogenicznymi
podmiotami gospodarczymi (państwami)
istnieje wtedy, gdy koszty ich zerwania sÄ…
wysokie dla obu stron.
" Jest tak również wtedy, gdy stosunki
pomiędzy krajami są asymetryczne
(zazwyczaj mamy do czynienia z tego typu
sytuacjÄ…)
Teoria współzależności - Comeliau
" Współzależność ekonomiczna - wzrost
powiązań handlowych, kapitałowych,
technologicznych pomiędzy poszczególnymi
krajami i regionami.
" Współzależność pogłębia się, gdy tempo
wzrostu wolumenu handlu światowego jest
szybsze niż tempo wzrostu produkcji w
poszczególnych krajach.
Teoria zależności - Frank, Cardoso,
Dos Santos
" Zależność a rozwój peryferii
" zależność oparta jest na powiązaniach grup
nacisku w krajach centrum i krajach
peryferyjnych
" wynika ona z różnego wyposażenia w kapitał,
technologie czy inne środki nacisku
Teoria zależności
" Wynika z problemu zależności
międzynarodowej (ekonomicznej i politycznej)
lokalnych elit  np. Ameryka A
acińska, WNP
" Dotyczy wpływu tych relacji na kształtowanie
się wzorców wymiany międzynarodowej
(niekorzystnej dla tych krajów)
Strategiczna polityka handlowa
" Handel zagraniczny staje siÄ™ domenÄ… strategii
rzÄ…dowej
" Rząd poszukuje możliwości zwiększenia
zdolności eksportowych poprzez:
 Zmianę ogólnych warunków funkcjonowania
 Konkretnych warunków dla wybranych branż
y
ródła przewagi konkurencyjnej firm
międzynarodowych
" Przewagi wynikające ze specyficzności firmy,
" Przewagi lokalizacyjne,
" Korzyści z umiędzynarodowienia
Teoria eklektyczna
" John Dunning (paradygmat OLI)
" Lokalizacja działalności w tym inwestycji
zagranicznych zależy od trzech czynników:
 Własności (posiadania) - ownership
 Lokalizacji  localization
 Uwewnętrzenienie zasobów - internalization
Inwestycje
" W poszukiwaniu zasileń (zasobów)
" W poszukiwaniu rynku,
" W poszukiwaniu efektywności,
" W poszukiwaniu aktywów strategicznych
Czynniki własności
" Monopolistyczna własność specyficznych
zasobów
 Prawa patentowe
 Zasoby naturalne
" Know-how, technologie, innowacje
Czynniki własności
" Wielkość podmiotu,
" Pozycja rynkowa i marka podmiotu,
" Nowe i unikalne technologie
" Potencjał naukowy,
" Wykwalifikowane kadry,
" Dostęp do surowców,
" Doświadczenie menedżerskie i organizacyjne,
" Uprzywilejowanie w dostępie do rynków,
" Uprzywilejowanie w dostępie do zasobów,
" Wiedza o rynku
Czynniki lokalizacyjne
country specific advantages
" Ekonomiczne
" Polityczne
" Cywilizacyjne (społeczno-kulturowe)
Czynniki lokalizacyjne
" Dostępność zasobów,
" Infrastruktura,
" Administracja i prawo,
" Polityka inwestycyjna,
" Koszty transportu,
" Wielkość rynku,
" Bariery językowe i kulturowe,
" Ekonomia skali
Uwewnętrznianie kosztów
" Ekonomia skali
" Krzywa uczenia się (doświadczenie)
" Specyficzny dostęp do rynków kapitałowych 
z
ródeł finansowania
Uwewnętrznienie kosztów
" Informacji o rynku,
" Konkurencji,
" Negocjacji,
" Poszukiwania adekwatnych cen i
opodatkowania
Teoria konkurencyjności narodów
-  diament Portera
Zdolność konkurencyjna krajów i branż zależy od:
" Warunków czynnikowych  czynników produkcji
(zdolność do stałego kreowania, unowocześniania
czynników produkcji),
" Warunków popytowych (silna pozycja na własnym
rynku),
" Związanych i wspomagających przemysłów (ich
nowoczesność)
" Strategii, struktury i konkurencji
(współzawodnictwo) w przemyśle.
y
ródło: Porter o konkurencji Michael E. Porter , Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne , Warszawa 2001
Strategie Porterowskie
" Skierowana na rynek krajowy,
" Wysokich inwestycji zagranicznych z ścisłą
koordynacją oddziałów,
" Eksportowa z zdecentralizowanym
marketingiem,
" Czysta strategia globalna.