Klaudyna Iwaszko gr.14
--------Fizjologia rozrodu---------
1. Determinacja płci
- chromosomalna  I stopnia  Gamety męskie przenoszą chromosomy płciowe determinujące płeć. Każda z
gamet  męska i żeńska ma po jednym chromosomie płciowym  komórka jajowa zawsze X, plemnik  X lub
Y. Płeć powstałej z nich zygoty zależy od tego, który z nich dostanie się do komórki jajowej (X  kobieta, Y-
mężczyzna). W wyniku tego powstanie gameta genetycznie żeńska (XX) lub męska (XY). Na ramieniu krótkim
chromosomu Y znaduje się specyficzny gen SRY (sex-determinating region of Y), odpowiedzialny za
transkrypcję czynnika determinującego rozwój jąder (TDF). Do rozwoju płci męskiej potrzebny jest ten
czynnik, lecz potrzebne są też geny z chromosomu X (tam kodowane są receptory dla androgenów bez
których nie rozwiną się przewody płciowe) i autosomów. Wykształcenie płci żeńskiej wymaga obecności 2
chromosomów X i braku Y oraz autosomów potrzebnych do rozwoju jajników.
- gonadalna  II stopnia  rozwój gonad w kierunku męskim lub żeńskim stanowi czynnik różnicujący płeć II
stopnia. Płeć gonadalna zależy od chromosomalnej  aby wykształcić gonady charakterystyczne dla danej płci
niezbędne są odpowiednie geny na chromosomach.
- hormonalna  III stopnia  wykształcenie wtórnych cech płciowych wymaga obecności odpowiednich
hormonów w odpowiednich stężeniach produkowanych przez gonady (np. testosteron u mężczyzn).
- psychiczna  zależy od stężenia odpowiednich hormonów. Poczucie płci zależy od ukształtowania jądra
płciowodymorficznego, na które wpływ mają obecne we krwi hormony płciowe.
2. Rozwój i różnicowanie układu płciowego mężczyzny i kobiety
Płeć chromosomalna i genetyczna jest zdeterminowana od momentu zapłodnienia. Określenie płci gonadalnej
następuje po 6 tygodniu życia płodowego. W rozwoju gonad występują 2 okresy: pierwszy, kiedy nie występują
różnice morfologiczne pomiędzy płciami i drugi który przebiega odmiennie u obu płci. Na początku powstaje
niezróżnicowana gonada, która składa się z części wewnętrznej rdzennej i zewnętrznej korowej. U zarodków
żeńskich część rdzenna zanika, a korowa przekształca się w jajnik, u zarodków męskich odwrotnie: rdzenna
przekształca się w jądro a korowa zanika. Wpływ na różnicowanie się w tym momencie ma gen HY występujący
na chromosomie Y  powoduje on różnicowanie gonady pierwotnej w jądro. Brak tego genu powoduje
wykształcenie jajnika. Mutacja w tym genie u osobników XY powoduje wykształcenie się jajników. W ciągu 6
tygodnia do gonady pierwotnej wnikają pierwotne komórki płciowe, które indukują dalszy wzrost gonady.
Narządy zewnętrzne obu płci powstają z guzka płciowego, fałdów moczowo  płciowych i wyniosłości płciowych.
Układ męski: Wzrastające jądro (7 tydzień) łączy się z przewodem śródnercza, z którego potem różnicują się
przewody wyprowadzające. Jednocześnie hamowany jest wzrost przewodu przyśródnerczowego. Komórki
śródmiąższowe zaczynają wydzielać testosteron który powoduje różnicowanie przewodu śródnercza w najądrza,
przewody wyprowadzające, pęcherzyki nasienne, cewkę moczową. Zstępowanie jąder: zaczyna się ok. 28
tygodnia ciąży, kończy się ok. 32. Po przejściu jąder kanał pachwinowy zaciska się na powrózku nasiennym.
Układ żeński: Jajniki w 10 tygodniu (wzrastają wolniej niż jądra) tworzą wtórne sznury płciowe do których
wnikają pierwotne komórki płciowe, tworzą się z nich pęcherzyki płciowe, z nich powstają w wyniku podziałów
oocyty I rzędu. Komórki mezenchymy otaczające pęcherzyki przekształcają się w zrąb jajnika. Przewody
wyprowadzające  jajnik, macica, pochwa powstają z przewodów przyśródnerczowych. Przewody śródnerczowe
zanikają.
1
Klaudyna Iwaszko gr.14
3. Funkcje osi podwzgórze  przysadka  gonady w okresach:
- przedpokwitaniowym  w tym okresie GnRH, FSH i LH wytwarzane jest w niewielkiej ilości, pomimo
niskiego stężenia hormonów efektorowych. Sugeruje to brak działania mechanizmu sprzężenia zwrotnego
ujemnego. Brak jest pulsacyjnego wydzielania tych hormonów. W dzieciństwie komórki gonad są mało
wrażliwe na działanie LH i FSH, z kolei neurony podwzgórza są wysoce wrażliwe nawet na niskie stężenia
hormonów efektorowych. Melatonina ma wpływ na opóz
nienie dojrzewania.
- pokwitania  Komórki gonad uzyskują znaczną wrażliwość na FSH i LH, w związku z tym wydzielanie
hormonów efektorowych rośnie. Hormony te powodują wykształcenie wtórnych cech płciowych oraz
znaczny wzrost narządów płciowych zewnętrznych i wewnętrznych oraz zmianę dystrybucji tkanki
tłuszczowej. W okresie dojrzewania wydzielanie hormonów płciowych stopniowo rośnie i kiedy osiągnie
wartość maksymalną można mówić o dojrzałości płciowej  u mężczyzn plemniki stają się zdolne do
zapłodnienia a u kobiet pojawia się miesiączka.
- dorosłym  Hormony wydzielane są w maksymalnej ilości  u mężczyzn stale GnRH pobudza wydzielanie LH
działającego na komórki Leydiga pobudzając wydzielanie testosteronu, oraz FSH który działa na komórki
Sertolego pobudzając spermatogenezę, wydzielanie inhibiny, aktywiny, ABP (androgen-binding protein 
białko transportujące androgeny). U kobiet zarówno GnRH jak i FSH, LH oraz hormony efektorowe
wydzielane są cyklicznie. Cykl ich wydzielania opisany zostanie niżej
- starczym  u kobiet w związku z  wyczerpaniem pęcherzyków maleje ilość wytwarzanego estrogenu a
wzrasta ilość LH i FSH w wyniku braku zwrotnego hamowania ich wydzielania przez estrogen. W tym czasie
zanikają cykle miesiączkowe i mogą pojawić się przykre objawy. U niektórych mężczyzn w związku ze
zmniejszeniem wydzielania testosteronu mogą pojawić się podobne objawy.
4. Fazy i cechy dojrzewania płciowego
Dojrzewanie płciowe  okres od rozpoczęcia aktywności wydzielniczej przez gonady do osiągnięcia zdolności
do reprodukcji. U dziewczynek zwykle: 9  14 r.ż, u chłopców: 8  13. Następuje wtedy wykształcenie
wtórnych cech płciowych.
Cechy dojrzewania płciowego
Dziewczynki Chłopcy
Powiększenia narządów płciowych zewnętrznych (wyraz
ne powiększenie jąder)
Pojawienie się owłosienia łonowego (pubarche), pachowego i charakterystycznego dla płci.
Pokwitaniowy skok wzrostu w wyniku wzrostu kości na długość oraz zatrzymanie wzrostu 
kostnienie nasad kości.
Rozwój mięśni i szkieletu typowy dla płci
Zmiana dystrybucji tkanki tłuszczowej charakterystyczna dla płci  kobiety na biodrach,
mężczyz
ni na brzuchu
Zmiany w zachowaniu  np. wzrost agresywności, zainteresowanie płcią przeciwną.
Zwiększenie ilości gruczołów łojowych i potowych
Wzrost gruczołu piersiowego Powiększenie krtani i strun głosowych 
pogrubienie głosu
Pojawienie się pierwszej miesiączki Pojawiają się wytryski
(menarche)
2
Klaudyna Iwaszko gr.14
Fazy dojrzewania płciowego
Dziewczęta Chłopcy
Fazy
Wiek Pokwitanie cechują: Wiek Pokwitanie cechują:
Dziecięca 8-12 lat Brak oznak dojrzewania. 9-12 lat Brak oznak dojrzewania.
" przyrost wysokości i masy ciała
8-14 lat " poszerzenie i uwypuklenie 9-15 lat " powiększenie się jąder i
Zwiastunów (średnio w otoczki brodawki sutkowej (średnio w moszny
pokwitania 11 roku " pojawienie się delikatnych 11 roku " pojawiają się proste i cienkie
życia) włosów na skórze zewnętrznych życia) włosy u podstawy członka
części warg sromowych
" przyrost wielkości ciała
" piersi stają się okrąglejsze i
" rozwój jąder i moszny
pełniejsze
" zwiększenie prącia
9-15 lat " otoczka oraz brodawka sutkowa 11-16 lat
" włosy łonowe stają się
(średnio w nabiera wyraz
nej pigmentacji (średnio w
Przedpokwitaniowa grubsze oraz ciemniejsze
12 roku " powiększa się owłosienie 12 roku
" struny głosowe rozrastają się-
życia) łonowe- staje się grubsze i życia)
głos staje się niższy
ciemniejsze
" gwałtowny przyrost wzrostu
" biodra poszerzają się
" pojawia się także wydzielina z
pochwy
" intensywny skok wzrostu
trwa
" ramiona i klatka piersiowa
poszerza się, sylwetka staje się
" pojawia się owłosienie pachowe
bardziej umięśniona
" wyraz
nie zarysowane piersi
" członek powiększa się
10-16 lat " otoczka brodawki sutkowej i 12-18 lat
" pojawia się wyraz
ne
Pokwitania (średnio w brodawka o ciemnym zabarwieniu (średnio w
owłosienie łonowe i pachowe
właściwego 13 roku " owłosienie łonowe zaczyna 14. roku
" zaczyna się pojawiać zarost
życia) przybierać kształt trójkąta życia)
nad górną wargą, na
" wiele dziewcząt w tej fazie
policzkach, a także na brodzie
zaczyna miesiączkować
" jądra zaczynają wytwarzać
plemniki
" pierwszy raz występuje
wytrysk nasienia.
" sylwetka staje się kobieca
" piersi w pełni rozwinięte
" męska, umięśniona sylwetka
" otoczka sutkowa wtapia się w
" narządy płciowe oraz
linię piersi
owłosienie łonowe osiągają
" owłosienie łonowe ma kształt
12-19 lat 14-20 lat wygląd jak u osoby dorosłej
trójkąta
(średnio w (średnio w " często pojawia się owłosienie
Młodzieńcza " włosy łonowe stają się grube,
15 roku 17 roku brzucha i klatki piersiowej
gęste oraz skręcone
życia) życia) " przyrost wysokości ciała
" jajeczkowanie oraz
zmniejsza się
miesiączkowanie występuje
" zarost na twarzy staje się
regularnie
mocniejszy
" osiągnięta zostaje też ostateczna
wysokość ciała
3
Klaudyna Iwaszko gr.14
5. Czynność gonad żeńskich i męskich: germinalna i hormonalna.
Kobiety  czynność germinalna - Gamety żeńskie  komórki jajowe produkowane są w pęcherzykach
pierwotnych, których u noworodka znajduje się ok. 800 tys., dojrzewa ok 800 z nich, a wydalonych w czasie
owulacji  ok. 400. Pierwsze podziały oogonii, czyli prekursorów komórek jajowych zaczynają się już w życiu
płodowym  podział mejotyczny zatrzymuje się w profazie I w której tkwi aż do pierwszej owulacji w okresie
pokwitania. Komórka zatrzymana w tym stanie zwana jest oocytem I rzędu (jest nadal diploidalny).
Dokończenie tego podziału mejotycznego dokonuje się przed każdą owulacją. Po tym podziale powstaje
oocyt II rzędu (haploidalny) i pierwsze ciałko kierunkowe. Podział wyrównawczy oocytu II rzędu również
zostaje zahamowany, w stadium metafazy II. Kontynuowanie tego podziału jest zależne od zapłodnienia 
uwolniona  komórka jajowa nie jest więc ostateczna  prawdziwą  komórką jajową staje się dopiero po
zapłodnieniu. Wtedy podział oocytu II rzędu zostaje dokończony  powstaje właściwa komórka jajowa i
drugie ciałko kierunkowe. Oocyt I rzędu znajduje się w pęcherzyku pierwotnym. W czasie cyklu w każdym
jajniku dojrzewa kilka pęcherzyków przechodząc przez stadia pęcherzyka wzrastającego i ostatecznego.
Dochodzi wtedy do dokończenia podziału redukcyjnego. Tylko jeden pęcherzyk zostaje wydalony do
jajowodu. Reszta zanika  ulega atrezji.
- hormonalna  jajniki wydzielają estrogeny, progesteron i relaksynę.
Estrogeny  hormony sterydowe wydzielane są przez warstwę ziarnistą jajnika (część warstwy korowej w
której są pęcherzyki jajnikowe), ciałko żółte oraz w czasie ciąży przez łożysko. Niewielka ich ilość także przez
korę nadnerczy. Wyróżniamy 3 główne rodzaje estrogenów: estradiol, estron i estriol (w kolejności
malejącej aktywności). Główną czynnością estrogenów jest:
- pobudzanie proliferacji komórek błony śluzowej macicy (odnawianie po złuszczeniu)
4
Klaudyna Iwaszko gr.14
- pobudzanie wzrostu pęcherzyka jajnikowego
- pobudzanie wzrostu narządów płciowych i innych tkanek związanych z rozrodem
- pojawienie się wtórnych cech płciowych
Funkcje w czasie ciąży:
- zahamowanie wydzielania LH i FSH -> zahamowanie miesiączki
- rozluz
nienie więzadeł macicy
- zwiększenie ilości receptorów oksytocynowych w macicy proporcjonalnie do czasu ciąży
Progesteron  wytwarzany przez pęcherzyki jajnikowe, ciałko żółte i łożysko.
W czasie cyklu progesteron wydzielany przez ciałko żółte w fazie lutealnej odpowiada za:
- zapoczątkowanie reakcji doczesnowej i wzrost wydzielania błony śluzowej (glikogen, lipidy, wydzielina
gruczołów) co przygotowuje do przyjęcia zarodka
- pobudza wydzielanie gruczołów jajnika
- pobudzanie wzrostu pęcherzyków gruczołu mlecznego
- wykazuje działanie termogeniczne  w związku z czym temperatura w fazie lutealnej jest wyższa niż w
innych.
- ma działanie immunosupresyjne.
- powoduje wzrost libido.
W czasie ciąży:
- obniża kurczliwość macicy  zapobiega poronieniom
- pobudza dalsze wydzielanie gruczołów endometrium i zamianę jej w doczesną.
- przygotowuje w dalszym ciągu gruczoł piersiowy do laktacji.
Relaksyna  hormon polipeptydowy produkowany przez komórki luteinowe pęcherzyka oraz przez łożysko.
Funkcje:
- rozluz
nia spojenie łonowe i połączenia miednicy mniejszej
- rozszerza szyjkę macicy w czasie ciąży
- zmniejsza kurczliwość macicy
- zwiększa syntezę glikogenu przez endometrium
Mężczyz
ni  czynność germinalna  Gamety męskie powstają wyniku spermatogenezy, która obejmuje
proces spermatocytogenezy i spermiogenezy. Spermatogonie wielokrotnie dzielą się mitotycznie, w wyniku
czego powstają spermatocyty I rzędu. Te przechodzą podział redukcyjny  przekształcają się w haploidalne
spermatocyty II rzędu. Spermatocyty II rzędu przechodzą podział wyrównawczy  powstają spermatydy,
które w wyniku spermiogenezy przekształcają się w dojrzałe plemniki. Transportowane są one z cewek
krętych w których są wytwarzane do cewek prostych, sieci jądra, przewodów wyprowadzających najądrza,
nasieniowodu. Tam łączą się z przewodem wyprowadzającym z pęcherzyków nasiennych i tworzą przewód
wytryskowy uchodzący do cewki moczowej.
 czynność hormonalna  jądra uwalniają głównie testosteron oraz androstedion o działaniu podobnym do
testosteronu, lecz znacznie słabszym. Testosteron w tkankach zamieniany jest w 10% na dihydrotestosteron
o mocniejszym działaniu biologicznym. W okresie płodowym testosteron powoduje powstanie męskich
narządów płciowych. Funkcje testosteronu w dorosłości:
- powoduje wykształcenie wtórnych cech płciowych
- odpowiada za proces spermatogenezy
- warunkuje erekcję
- podwyższa libido
5
Klaudyna Iwaszko gr.14
- silnie stymuluje syntezę białek, zwiększa liczbę mitochondriów <- działanie metaboliczne
- zwiększa resorpcję sodu, potasu w nerkach
- zwiększa liczbę erytrocytów
- zwiększa ilość LDL w osoczu
Jądra produkują także niewielką ilość estradiolu.
6. Cykl płciowy kobiety 
Cykl jajnikowy (28 dni)składa się z 3 faz:
1) Faza folikularna 1-14 dzień
2) Owulacja 14 dzień
3) Faza lutealna 14 -28 dzień
Cykl miesiączkowy (28 dni) zaś składa się z 4 faz:
1) Faza miesiączkowa  złuszczania  1-5 dzień
2) Faza wzrostu  6-14 dzień
3) Faza wydzielania  12-27 dzień
4) Faza niedokrwienia  27-28 dzień
Cykliczne zmiany stężenia hormonów
FSH: W pierwszym okresie fazy folikularnej stężenie FSH jest na stosunkowo niskim poziomie, lecz
wystarczającym do inicjowania wzrostu pęcherzyka i błony śluzowej macicy po złuszczeniu. W połowie cyklu
(przed samą owulacją, ok. 13 dnia) wzrasta nagle stężenie FSH, co jest wynikiem dużego wzrostu wydzielania
GnRH w podwzgórzu. Razem z LH powoduje to owulację. W fazie lutealnej FSH utrzymuje się na niskim
poziomie, ponieważ hamowane jest przez wysokie stężenie estrogenów i progesteronu wydzielanych przez
ciałko żółte. Kiedy pod koniec fazy lutealnej ciałko to zaniknie, stężenie estrogenów i progesteronu zmniejsza
się i następuje ponowny wzrost wydzielania FSH i LH, czego skutkiem jest martwica błony śluzowej macicy i
miesiączka.
LH: Podobnie jak w przypadku FSH, poziom LH w fazie folikularnej jest stosunkowo niski. Wydzielanie tego
hormonu jest zwrotnie hamowane przez estrogeny i progesteron. Na kilka godzin przed owulacją poziom LH
wzrasta znacznie, ponieważ z bliżej nieznanych powodów sprzężenie zwrotne ujemne zamienia się na
dodatnie. Następuje to tylko na okres ok. 24 h w trakcie owulacji. W fazie lutealnej, podobnie jak FSH, LH
utrzymuje się na niskim poziomie z powodu hamowania przez hormony ciałka żółtego, a po ustaniu jego
działalności ponownie wzrasta (co skutkuje miesiączką).
Estrogeny: W fazie folikularnej utrzymują się na stosunkowo niskim poziomie, by przed owulacją ich poziom
wzrósł  powoduje to wzrost LH przez sprzężenie zwrotne dodatnie. Wzrost poziomu estrogenów przed
owulacją spowodowany jest znacznym wzrostem ich produkcji przez pęcherzyk jajnikowy. Następnie poziom
ich na krótko spada, by ponownie wzrosnąć z powodu uruchomienia ich produkcji przez ciałko żółte. Po
zakończeniu jego działalności ich poziom ponownie spada.
Progesteron: W fazie folikularnej  niski poziom progesteronu, niewielki wzrost obserwujemy przed
owulacją. Wzrost poziomu progesteronu w fazie lutealnej, spowodowany działalnością ciałka żółtego. Potem
po zaniku ciałka żółtego poziom progesteronu spada.
6
Klaudyna Iwaszko gr.14
7
Klaudyna Iwaszko gr.14
Okresowe zmiany w jajnikach, jajowodach, macicy, pochwie.
Macica Jajniki i jajowody Pochwa, Temperatura Płodność
zmiany śluzu ciała
Błona złuszcza się, warstwa Pęcherzyki jajnikowe brak Normalna Niepłodność
czynnościowa robi się cienka, są uśpione w stanie względna
mało w niej glikogenu, pierwotnym. W
lipidów, fibroblastów, jajowodach zmiany
komórek napływowych. takie jak w
Występuje martwica tętnic endometrium z całym
spiralnych. cyklu.
Warstwa czynnościowa Pod wpływem FSH i LH Na początku: brak Normalna Na początku:
błony śluzowej pogrubia się z niektóre pęcherzyki W połowie: śluz Niepłodność
1 mm na 2-3 mm, zaczynają dojrzewać. gęsty i lepki, nie względna
wzmożone podziały Przechodzą wtedy w rozciągliwy Na końcu:
komórkowe, zwiększa się stadium oocytu II płodność
ilość gruczołów, przybywa rzędu. Pojawia się
naczyń krwionośnych jamka w
pęcherzykach,
intensywnie
wydzielają hormony.
Jak wyżej
Jeden pęcherzyk Śluz przejrzysty, Normalna lub lekko Płodność
opróżnia swoją lepki i ciągliwy. podwyższonej
zawartość  powstaje
ciałko żółte w jajniku.
Zwiększona ruchliwość
rzęsek w jajowodzie.
Gruczoły powiększają się, W jajniku funkcjonuje Na początku: śluz Podwyższona (ok. Na początku:
błona ulega dalszemu ciałko żółte. gęsty i lepki 37 - 37,5 stopnia) płodność
pogrubieniu. Pojawiają się Pęcherzyki, które Na końcu: brak Na końcu:
liczne limfocyty, komórki dojrzały ale nie pękły niepłodność
tuczne fibroblasty z ulegają atrezji, czyli bezwzględna
glikogenem i tłuszczem bliznowaceniu.
(komórki doczesnowe). Te
zmiany nazywane są
przemianą paradoczesnową.
Pod koniec tej fazy następuje
1-2 dniowy okres
niedokrwienia poprzedzający
miesiączkę.
7. Fizjologia zapłodnienia i implantacji
Zapłodnienie  połączenie oocytu II rzędu z plemnikiem, poprzedzone zaplemnieniem. Do zapłodnienia
dochodzi zwykle w ciągu 24 h po owulacji. Ze względu na to, że plemniki żyją 24-72 h, płodność kobiety trwa
mniej więcej od 48h przed owulacją do ok 3 dni po. Bezpośrednio po ejakulacji plemniki zaczynają wędrówkę w
kierunku jajowodu. Tam następuje ich ostateczne dojrzewanie (kapacytacja  uzyskanie zdolności zapłodnienia).
Plemniki szybko przechodzą z pochwy o niskim pH nie sprzyjającym ich ruchom do szyjki macicy wypełnionej
gęstym śluzem, który jest dla nich odpowiednim środowiskiem. Dzięki skurczom macicy i pochwy w czasie
orgazmu plemniki szybciej docierają do jajowodu. Miejscem zapłodnienia najczęściej jest bańka jajowodu.
Etapy zapłodnienia:
8
Krwawienie
Faza folikularna
owulacja
Faza lutealna
Klaudyna Iwaszko gr.14
1) Przenikanie przez komórki wieńca promienistego dzięki hialuronidazie
2) Penetracja osłony przejrzystej (białka receptorowe na powierzchni plemnika łączą się z glikoproteinami
błony  w wyniku tego  reakcja akrosomalna czyli uwolnienie zawartości pęcherzyka akrosomalnego 
hialuronidaza, neuraminidaza, fosfataza kwaśna).
3) Fuzja z komórką jajową
4) Dokończenie podziału dojrzewania przez oocyt II rzędu ->dojrzała komórka jajowa
5) Reakcja korowa, reakcja osłony przejrzystej
6) Tworzenie się przedjądrza męskiego lub żeńskiego
7) Kondensacja chromosomów -> zygota.
Implantacja  zagnieżdżenie. Ulega mu zygota w stadium blastocysty po przejściu przez jajowód (zwykle 5-6 dni
po zapłodnieniu). Zazwyczaj zarodek implantuje się w górnej części tylnej ściany macicy między dwoma gruczołami,
lub w samym ujściu gruczołu, biegunem zarodkowym w stronkę błony śluzowej. Aby nastąpiła implantacja niezbędny
jest odpowiedni stopień przygotowania błony śluzowej macicy w fazie lutealnej ok. 21 dnia cyklu. Dalszy rozwój
inicjowany jest pod wpływem stymulacji zagnieżdżającą się blastocystą. Implantacja składa się z 4 stadiów:
1) Przylegania  mikrokosmki komórek trofoblastu łączą się z mikrokosmkami nabłonka macicy
2) Przeniknięcia  wniknięcie blastocysty do błony śluzowej na skutek rozkładania jej przez enzymy
proteolityczne trofoblastu. Dzięki inwazyjnym właściwościom zarodek otrzymuje produkty odżywcze z
endometrium.
3) Rozprzestrzeniania  rozpuszczanie przez zarodek kolejnych warstw błony śluzowej. Intensywny rozwój
syncytiotrofoblastu
4) Zatrzymania  Zaprzestanie działalności trawiącej przez trofoblast (brak zatrzymania -> rozwój
nowotworów np. kosmówczaka).
8. Ciąża
Czas trwania, okresy ciąży
Ciąża trwa 266 dni od zapłodnienia lub 280 dni od ostatniej miesiączki. W tygodniach jest to ok. 37-42
tygodnie (zwykle 40)  wtedy poród jest o czasie. Poniżej 37 tygodnia  dziecko jest wcześniakiem, powyżej
42  ciąża jest przenoszona.
Ciążę dzielimy na trzy trymestry:
I trymestr  obejmuje 1-3 miesiąc ciąży, kluczowy dla rozwoju płodu. W tym czasie rozwijają się zawiązki
wszystkich narządów. Stosowanie jakichkolwiek leków w czasie tego trymestru jest niewskazane. Istnieje
najwyższe ryzyko poronienia. W tym okresie zazwyczaj nie wiadomo, że kobieta jest w ciąży. Kobieta może
częściej odczuwać zmęczenie, znużenie, mdłości, przyrost wagi jest rzadki w tym okresie.
II trymestr  obejmuje 4-6 miesiąc ciąży, dziecko osiąga wagę ok 700 g, można już rozróżnić jego płeć. Okres
najszybszego wzrostu dziecka. Ruchy płodu są odczuwalne, poprzednie dolegliwości kobiety ustają, przybiera
na wadze 4-6 kg.
III trymestr  Dziecko jest już niemal w pełni ukształtowane, jednak jego płuca nie są jeszcze w pełni dojrzałe.
Przesuwa się w dół macicy, co matka może odczuwać jako bolesne parcie na pęcherz. Kobieta może
odczuwać bóle krzyża, zaparcia, zgagi.
Zmiany endokrynne, czynnościowe, narządowe
Zmiany poziomu hormonów  ilustruje je poniższy rysunek
hCG  gonadotropina kosmówkowa - jej poziom wzrasta szybko na początku ciąży (ok. 4-5 dnia) dlatego jest
dobrym wskaz
nikiem stosowanym w testach ciążowych. Produkowana jest przez syncytiotrofoblast pod
wpływem czynnika uwalniającego produkowanego w cytotrofoblaście. Podtrzymuje czynność wydzielniczą
ciałka żółtego i zapobiega jego zanikowi. Wzrasta od początku ciąży, szczyt osiąga w 10 tyg.  od tego
9
Klaudyna Iwaszko gr.14
momentu poziom jej spada, ponieważ zanika wtedy ciałko żółte. Od 20 tygodnia jej poziom do końca ciąży
utrzymuje się na stałym, niższym poziomie.
hPL  laktogen łożyskowy  jego poziom wzrasta w 5 tygodniu i rośnie proporcjonalnie do czasu ciąży.
 Hormon wzrostu ciąży , pobudza lipolizę matki i hamuje zużycie przez nią glukozy (powoduje
insulinooporność). Powoduje zatrzymanie azotu, potasu i wapnia przez matkę oraz pobudza wzrost gruczołu
piersiowego.
Estrogeny  ich stężenie wzrasta stopniowo od początku do końca ciąży, ostateczna wartość jest 30x wyższa
niż w czasie owulacji.
Progesteron  Stężenie wzrasta stopniowo do końca ciąży tak jak przy estrogenie (opisy są powyżej, w
pytaniu 3)
Inne hormony:
- zwiększone stężenie T4,
- zwiększenie stężenia kortyzolu,
- stopniowe zwiększanie stężenia prolaktyny
Zmiany narządowe
Dotyczą głównie narządów płciowych. Obejmują obrzmienie i opuchnięcie, zwiększenie wrażliwości
narządów płciowych zewnętrznych w początkowym a często i póz
niejszym okresie ciąży, zwiększa się ilość
pigmentu w tych rejonach  stają się ciemniejsze.
- Macica znacznie się powiększa i rozciąga -> aż do okolicy wyrostka mieczykowatego przed porodem.
- Jajniki powiększają się
- Szyjka macicy powiększa się
- Naczynia krwionośne rozszerzają się
- Sutki powiększają się, a brodawki ciemnieją
10
Klaudyna Iwaszko gr.14
Zmiany czynnościowe:
KREW I SERCE:
- zwiększa się objętość krwi krążącej o ok 40% (jest to głównie osocze)
- zmniejsza się stężenie jonów magnezowych i wapniowych
- zmniejsza się zawartość białka w osoczu
- zwiększa się zawartość fosfolipidów, cholesterolu, WKT.
- zwiększona aktywność niektórych enzymów, np. histaminazy, fosfatazy kwaśnej.
- zwiększa się pojemność minutowa serca
- wzrasta częstotliwość skurczów/ min o 10
UKA
AD ODDECHOWY:
- zwiększone zużycie tlenu o 20%
- zwiększona wentylacja w pęcherzykach o 60%
- zmniejsza się ciśnienie parcjalne CO2 z 40 mmHg do 30 mmHg.
NERKI I PA
YNY USTROJOWE:
- zwiększa się przepływ przez nerki o 25-30%
- zwiększenie filtracji kłębuszkowej
- zwiększa się rezerwa sodowa
METABOLIZM:
- zwiększenie stężenia glukozy po 10 tyg.
- zwiększenie stężenia insuliny
9. Fizjologia porodu i połogu
- fazy porodu  zmiany czynnościowe i czas trwania
Nie ma ostatecznego wyjaśnienia, które czynniki decydują o inicjowaniu porodu. Duże znaczenie dla tego
procesu ma:
- spadek poziomu progesteronu, który blokuje występowanie skurczy,
- wzrost poziomu estrogenów, które powodują zwiększenie ilości receptorów oksytocynowych i
uwrażliwienie na nią,
- zmniejszenie ilości oksytocynazy rozkładającej oksytocynę
- wzrost syntezy prostaglandyn, które powodują częstsze skurcze (z tego powodu w obliczu zbliżającego się
terminu porodu stosunki płciowe są niezalecane przez lekarzy  nasienie zawiera prostaglandyny, które
mogą przyśpieszać poród).
- wpływ hormonów nadnerczy (głównie kortyzol) zarówno matki jak i płodu
- zwiększenie syntezy oksytocyny pod wpływem nacisku coraz większego płodu na ściany macicy i szyjkę
(przemawia za tym to, że w ciąży bliz
niaczej poród występuje szybciej).
Podczas porodu działa sprzężenie zwrotne dodatnie w wydzielaniu oksytocyny. Objawia się to tym, że każdy
kolejny skurcz jest coraz silniejszy aż do wydalenia płodu. Skurcze porodowe występują z coraz większą
częstotliwością, zwykle co 1-2 minuty. Rozpoczynają się w jajnikach, wędrują w dół aż do pochwy.
Fazy porodu:
I  od rozpoczęcia skurczy do rozszerzenia szyjki macicy (rozwarcia)  trwa od kilku do kilkunastu godzin
(krócej u kobiet, które już rodziły oraz znacznie krócej u kobiet, które wykonują specjalne ćwiczenia
11
Klaudyna Iwaszko gr.14
wyuczone w szkole rodzenia). Szyjka macicy skraca się i obniża. Skurcze są dość rzadkie i mało intensywne 
skurcze przepowiadające. Często pojawia się biegunka i wymioty. Podczas tej fazy pęka pęcherz płodowy.
II  od rozszerzenia szyjki macicy do wydalenia płodu  30-90 minut.
III  od wydalenia płodu do wydalenia łożyska  kilkanaście minut. Wydalenie łożyska zwykle jest
wspomagane farmakologicznie.
Czasami wyróżnia się okres IV - przez 2 godziny od wydalenia łożyska.
- fazy połogu  zmiany czynnościowe
Połóg  6-tygodniowy okres po porodzie, który obejmuje:
- cofanie się zmian ciążowych i porodowych
- gojenie się ran porodowych
- rozpoczęcie i utrzymywanie się laktacji
- ponowne podjęcie czynności przez jajniki.
Fazy połogu:
1. 6- 10 godzin po porodzie  nagłe obniżenie poziomu estrogenów i progesteronu do poziomu poniżej
przedciążowego, początek inwolucji macicy, utrata krwi z macicy ok. 300-500 ml.
2. Do 14 dnia po porodzie  tzw. wczesny połóg
3. Od 14 dnia do 6 tygodnia  póz
ny połóg
W pozostałych dwóch okresach zachodzi:
- zmniejszenie objętości krwi krążącej głównie przez wzmożoną diurezę (do 3 l dziennie), co powoduje spadek masy
ciała 3-5 kg.
- spadek stężenia kwasów tłuszczowych i białek we krwi
- spadek insulinooporności spowodowanej hPL
- spadek stężenia glukozy we krwi
- obkurczenie i zamknięcie szyjki macicy
- dalsza inwolucja macicy
- wydalanie odchodów połogowych (1-3 dzień: krwiste, 5-6 różowe, 10-14 surowicze  białawe, do 4 tyg 
surowiczo-wodniste, 4-6 tyg.  zanik)
- przywrócenie czynności jajników po ok. 6 tygodniach występuje miesiączka (pod warunkiem że kobieta nie karmi
piersią  wtedy prolaktyna hamuje wydzielanie GnRH i miesiączka nie występuje, dopiero po 25-28 tygodniach)
10. Laktacja
Rozwój gruczołów sutkowych  rozpoczyna się w okresie pokwitania i zachodzi w kolejnych cyklach
menstruacyjnych pod wpływem estrogenów, które powodują dojrzewanie układu przewodów
wyprowadzających i odkładanie tkanki tłuszczowej w sutkach. Wzrost gruczołów piersiowych jest
regulowany także przez hormon wzrostu i kortykoidy nadnerczowe. Ostateczną dojrzałość gruczoł piersiowy
uzyskuje w czasie ciąży. Estrogeny i progesteron stymulują wzrost pęcherzyków gruczołów sutkowych, a
laktogen łożyskowy  wytwarzanie mleka. W czasie ciąży wydzielana jest niewielka ilość gęstego mleka
bogatego w białko, tzw. siary.
Mechanizm produkcji i wydzielania mleka w połogu
W Laktacji wyróżniamy fazy:
1. Mammogeneza  pierwotny wzrost gruczołów w czasie dojrzewania
2. Laktogeneza  przygotowanie gruczołu do wydzielania mleka i jego wtórny wzrost, zachodzi głównie w
czasie ciąży pod wpływem hPL, estrogenów i progesteronu
3. Galaktogeneza  produkcja mleka, rozpoczyna się po wydaleniu łożyska w wyniku spadku stężenia
estrogenów i progesteronu -> zwiększenie stężenia prolaktyny (szczególnie w 3 dniu)
4. Galaktopoeza  utrzymanie produkcji mleka  Dziecko ssące pierś matki powoduje pobudzenie
mechanoreceptorów brodawki -> wydziela się oksytocyna, która pobudza wydzielanie prolaktyny. W
przypadku dłuższej przerwy w ssaniu piersi mleko przestaje być wytwarzane.
5. Galaktokineza  wypływ mleka pod wpływem oksytocyny.
Wytwarzanie mleka utrzymuje się ok 7-9 miesięcy po porodzie. U kobiet niekarmiących miesiączka wraca po 6 tyg., a
u karmiących po 25-28 tyg., ponieważ prolaktyna działa hamująco na wydzielanie GnRH.
12