DSC03227 (3)

dziach narracyjnych) omówione już wcześniej zdania egzystencjalne, a więc nie rozczłonkowane wypowiedzenia czysto rematyczne. Wprowadzają one bohatera opowieści lub rzecz czy zjawisko, które będzie tematem dalszego ciągu - stąd ich funkcja delimitacyjna. Przykłady zdań inicjalnych czysto Tematycznych już przywoływaliśmy. W niektórych gatunkach, np. w baśni, takie kształtowanie początku stanowi jedną a reguł gatunku i jest obowiązujące.

Druga zauważona właściwość przestrzeni wewnątrzramowej dotyczy sposobu użycia wyrażeń referencjalnych w początkowym zdaniu tekstu. Jeśli jest to zdanie rzeczywiście zaczynające wypowiedź przedmiotową (a nie ciąg dalszy wcześniejszej wypowiedzi lub początek tekstu literackiego ukształtowany zgodnie z konwencją rozpoczynania „od środka” - in me-dias res), to w zdaniu tym po raz pierwszy mówi się o pewnych osobach lub rzeczach, a więc odnoszące się do nich rzeczowniki i zaimki nie mogą wystąpić w formie określonej. Zatem w początkowym zdaniu tekstu normalnie nie mogą się pojawiać takie wyrażenia, jak: Człowiek ten..., On..., Wtedy... itp. W językach mających kategorię gramatyczną rodzajni-ka dobrze zbudowane zdanie początkowe nie powinno zawierać rodzajni-ków określonych. Na przykład zdanie angielskie: The man is sleeping in the room, nie nadaje się na początek wypowiedzi, ponieważ mowa jest w nim o jakimś znanym mężczyźnie i znanym pokoju — „znanym” znaczy zaś tu tyle, co poznanym z wcześniej zakomunikowanych zdań. Skoro jednak zdań takich nie wypowiedziano, użycie owych form jest nieuprawnione.

Oprócz omówionych najogólniejszych językowych właściwości delimi-tacyjnych tekstu istnieją różne inne zjawiska związane z granicą wypowiedzi. Należą tu m.in. rozmaite literackie konwencje fabularne, jak zamykanie opowieści w granicach od narodzin do śmierci bohatera, od wschodu do zachodu słońca, od określonej pory roku - przez cały cykl -do jego zamknięcia, od początku jakiegoś zdarzenia czy zjawiska (np. deszczu) do jego zakończenia itp. Tego typu konwencje współtworzą strukturę gatunkową utworów literackich i wraz z innymi elementami tej struktury uczestniczą w ewolucji gatunku. Opis konwencji delimitacyj-nych stanowi więc istotny element charakterystyki utworu literackiego -także jako ogniwo w rozwoju formy gatunkowej.

Delimitatory przynależne do różnych płaszczyzn tekstu tworzą złożone wiązki znakowe sygnalizujące lub ujawniające granice wypowiedzi. Także sam sposób przekazu tekstu — ustny czy za pośrednictwem pisma - poddany jest różnym konwencjom delimitacyjnym. Tekst mówiony okolony jest dłuższymi pauzami, jego zakończeniu towarzyszy spadek linii intonacyjnej, czasem też zwolnienie tempa. Teksty pisane operują własnym zróżnicowanym repertuarem znaków, w tym — bogatym zestawem znaków typograficznych stosowanych w drukach, np. winiety, wytłuszczone litery